Schoon is het er niet, maar een klimaatakkoord voor de ruimte komt er niet

De Britse prins Charles vroeg zich eergisteren af op werkbezoek bij een bedrijf dat ruimtepuin opruimt, of een klimaatakkoord speciaal voor de ruimte een goed idee is. Het zal er in elk geval niet van komen, zeggen experts.

"Op zich een goed plan, maar het zal er niet van komen", reageert hoogleraar ruimterecht Tanja Masson-Zwaan van de Universiteit Leiden op het idee van prins Charles. Landen willen liever geen bindende afspraken ondertekenen waarbij ze soevereiniteit inleveren. Maar echt schoon is de ruimte allang niet meer.

Ruimtepuin

Landen, bedrijven en organisaties realiseren zich de noodzaak van het verantwoordelijk omgaan met ruimtepuin wel. Het wordt steeds drukker in de ruimte, want naast landen zijn er ook commerciële partijen als SpaceX en Virgin Galactic actief. Er hangen al bijna 4000 overbodig geraakte satellieten, naast de vele miljoen brokstukken die op hoge snelheid rond de aarde razen en ruimteveren kapot kunnen maken.

"En dus is het belangrijk dat men zijn best doet het een beetje schoon te houden. Op den duur zullen er ook verkeersregels moeten komen en een ruimteverkeersleiding. Het kan niet zo zijn dat een land zijn satellieten links wil laten gaan, terwijl SpaceX zelfstandig het tegenovergestelde besluit", zegt Masson-Zwaan. Hoewel het laatste nog wel 10 jaar op zich kan laten wachten.

Verdragen

Ondanks dat landen geen bindende afspraken willen maken over de ruimte, betekent het niet dat er níets gebeurd. Het heelal is namelijk niet een grote ruimte waar geen enkele regel geldt.

Er is een handvol verdragen. In 1967 werd in het Ruimteverdrag bepaald dat niemand op aarde zich de ruimte mag toe-eigenen. De Amerikanen hebben er dan wel een vlag geplant, maar een stuk maan claimen is er niet bij.

Rusland en Amerika

De meeste verdragen zijn afkomstig uit de jaren 60 en70, de tijden van de space race tussen Amerika en Rusland. Aan die strijd zat een voordeel, zei Frans von der Dunk, de Nederlandse hoogleraar Space Law aan de universiteit van Nebraska, in 2019 tegen de VPRO.

"Ruimterecht is uiteindelijk internationaal recht. De staten van de wereld sluiten verdragen af. In de ruimtevaart had je toen die twee machtige landen die met elkaar overeenstemming bereikten over een paar grondbeginselen. Toen dachten de andere landen: 'wie zijn wij om daar tegen in te gaan?, en die sloten zich er toen ook maar bij aan."

Duurzaam gebruik van de ruimte

Want afspraken maken is moeilijk. Na 10 jaar onderhandelen kwamen er in 2019 twintig richtlijnen over duurzaam gebruik van de ruimte. "Dat is dus niet bindend, niet afdwingbaar, maar dat is op dit moment het hoogst haalbare, hoewel het op nationaal niveau vaak wel bindend recht wordt, omdat landen het als voorwaarde aan vergunningen stellen", zegt Masson-Zwaan.

Zo moeten satellieten die aan het einde van hun leven komen hun laatste energie gebruiken om zich naar de dampkring te bewegen, zodat ze verbranden en niet rond blijven zweven.

Waar begint de ruimte?

Mocht je je afvragen waar de lucht eindigt en de ruimte begint, dan is het antwoord heel duidelijk: dat weet niemand. Daar zijn nog geen afspraken over gemaakt. Landen hebben soevereiniteit over het luchtruim boven hun land, maar wanneer dat overgaat in de ruimte, waar niemand soeverein is, is onbekend.

"Tot nu toe was het onderscheid tussen lucht- en ruimtevaat heel duidelijk en leverde het geen problemen op, maar met de opkomst van suborbitale* vluchten wordt de noodzaak groter daar duidelijkheid over te krijgen", legt Masson-Zwaan uit. Zo'n vlucht is een ruimtevlucht waarbij het ruimtevaartuig wel de ruimte bereikt, maar weer terugkeert naar de aarde voordat het één omloop rond de planeet heeft uitgevoerd. Dus verticaal op en neer.

Buitenaards leven

Ook werpt de vraag zich op of wij als aardbewoners wel wetten kunnen maken voor de ruimte en of die rechtsgeldig zijn. "Dat is een goede vraag inderdaad. Kijk, de afspraken die we maken bepalen hoe we als gebruikers op aarde met de ruimte omgaan."

"Maar ja, stel dat er buitenaards leven is, dan zijn die natuurlijk niet geboden aan onze wetten en regels", zegt Masson-Zwaan met gevoel voor eufemisme.