Het verbod op schijnzelfstandigheid wordt volgend jaar voor het eerst gehandhaafd. Dat er ingegrepen moest worden is duidelijk, maar er zijn grote twijfels over de gevolgen voor de zorgsector. "Mensen rennen weg door slecht werkgeverschap."
"Als dit echt gehandhaafd gaat worden, stevenen we af op een zorginfarct", voorspelt Rene Dongelmans. Hij is voorzitter van de Vereniging van Zelfstandig Ondernemers in de Zorg. Dongelmans is in het dagelijks leven psychiatrisch verpleegkundige, en zzp'er uit overtuiging.
Meer verdienen
Die overtuiging heeft met het geld te maken, maar ook met andere dingen. Na 28 jaar in loondienst kwam hij erachter dat hij veel minder verdiende dan zijn collega's die hetzelfde werk deden, maar zich als zelfstandige lieten inhuren.
Bovendien hadden die collega's de vrijheid om hun eigen werktijden te bepalen. Die dag werd Dongelmans ook zzp'er. Maar op 1 januari kan dat voorbij zijn. De wet ziet Dongelmans namelijk niet als een echte ondernemer, maar als een zogeheten schijnzelfstandige.
Hetzelfde werk
"De wet heeft maar twee smaken: je bent opdrachtnemer of je bent werknemer", legt hoogleraar arbeidsrecht Evert Verhulp uit. Hij vermoedt dat er zeker in de zorg een grote groep mensen gewoon werknemer is, maar zich verhuurt als ondernemer.
"Het zijn helemaal geen ondernemers, want ze moeten gewoon luisteren naar de baas, ze doen hetzelfde werk, in dezelfde uniformen, met dezelfde gereedschappen als collega's die in loondienst zijn."
Belastingvoordelen
Niemand weet precies hoeveel schijnzelfstandigen er zijn in Nederland, zelfs de minister niet. Er zijn in totaal ongeveer 1,8 miljoen mensen actief als zelfstandige in Nederland, waarvan naar schatting 250.000 in de zorgsector.
De ophef over zzp'ers die eigenlijk helemaal geen ondernemers zijn is al jaren groot. Zij maken gebruik van allerlei belastingvoordelen voor ondernemers, wat in de zorg betekent dat ze per jaar gemiddeld 10.000 euro netto meer verdienen dan collega's in loondienst. Onder meer omdat ze minder sociale premies af dragen. Dat bedrag is sinds 2015 echter gedaald, omdat de zelfstandigenaftrek is teruggeschroefd. Maar nog altijd houden zzp'ers netto meer over.
Ondemocratisch
"Schijnzelfstandigheid holt het collectieve systeem uit", zegt Verhulp. "Deze groep betaalt geen sociale lasten voor de Wet Inkomen en Arbeid (WIA), en spaart niet automatisch voor het eigen pensioen." Zo wordt de verzorgingsstaat duurder voor de rest, denkt Verhulp.
Als heel Nederland besluit het sociale stelsel af te schaffen vindt Verhulp dat prima. Maar nu is er volgens hem een groep van 15 tot 20 procent van de werkenden die zorgen dat het straks niet meer bestaat. De hoogleraar vindt dat 'ondemocratisch'.
Amerikaanse toestanden
Verhulp maakt zich zorgen over de toekomst van het sociale stelsel. "De meeste mensen denken: ik word niet oud, ik word niet ziek, ik kom niet onder de tram. Dus ik hoef me niet te verzekeren, ik hoef niet te sparen", zegt hij.
"Helaas klopt die gedachte niet. In Nederland lijken we meer en meer de voordelen van het collectieve systeem te vergeten. We gaan richting Amerikaanse toestanden, en ik verheug me daar niet op. Niets is zo naar als een samenleving met ouderen die niet meer kunnen werken, en dan maar in de goot belanden."
Weggezet als asociaal
Rene Dongelmans vindt het vervelend dat zzp'ers worden weggezet als uitvreters, zegt hij. "We worden geframed als asocialen, maar dat zijn we helemaal niet."
Hij gaat graag in gesprek over een betere manier voor zelfstandigen om bij te dragen aan het systeem. "Maar dwing ons niet in dienstverbanden die we niet willen", vraagt Dongelmans.
Gedwongen zelfstandig
Dongelmans stelt vast dat werkgevers in de zorg decennialang veel te lage lonen hebben betaald, en bovendien hun mensen hebben gedwongen met onwerkbare roosters te werken. Volgens hem hebben de managers mensen de zelfstandigheid in geduwd.
"Beleidsmakers werken niet in de zorg, maar aan de zorg. Zij maken de roosters en zitten zelf elke kerst, Pasen en Pinksteren thuis. Dat soort slecht werkgeverschap heeft ervoor gezorgd dat mensen zijn weggerend."
Terug in loondienst
Acht Rotterdamse zorginstellingen proberen grotere tekorten in de zorg te voorkomen door zzp'ers te verleiden om in loondienst te komen. Platform deRotterdamseZorg wil mensen flexibel laten kiezen waar en wanneer ze willen werken.
"We proberen mensen regie en autonomie te geven, omdat we weten dat ze daarom zelfstandige zijn geworden", zegt Robert Vossen, bestuurder van deRotterdamseZorg. Maar: tot nu toe heeft zich welgeteld één zzp'er gemeld bij het platform.
Onhoudbaar
"Dat komt omdat op dit moment het alternatief nog voorhanden is", vermoedt Vossen. Hij verwacht dat de belangstelling zal toenemen in de loop van 2025, als schijnzelfstandigheid niet meer mogelijk is. Maar op dit moment wachten veel zelfstandigen nog af wat de handhaving gaat brengen.
Dat er iets moet gebeuren, staat volgens Vossen vast. "Mensen in loondienst zien de financiële voordelen die hun directe collega's die zich zzp'er noemen genieten. Dat kan niet langer naast elkaar bestaan."
Belastingdienst gaat in nieuwe jaar controleren
De belastingdienst gaat per 1 januari de wet DBA (Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties) handhaven. Die wet bestaat al langer, maar wordt nog niet gehandhaafd. De belastingdienst gaat bedrijven controleren op hun personeelsbestand, en zal vaststellen of mensen die als zelfstandige (zzp'er) worden ingehuurd ook echt zelfstandig zijn.
Voor veel zorgmedewerkers is de verwachting dat deze zzp'ers geen echte zelfstandigen zijn. Zij doen namelijk exact hetzelfde werk als collega's die wel in loondienst zijn, en hebben dezelfde inhoudelijke afspraken en gezagsrelaties. Het enige dat anders is is hun beloning.
Vragen? Stel ze!
Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.