Problemen met overlast door houtstook: dit kunnen we leren van Duitse schoorsteenvegers

Nederlandse gemeenten worstelen met de aanpak van overlast door particuliere houtstook. Gemeenten willen meer wetgeving, zo bleek uit onderzoek van EenVandaag. In Duitsland zijn de regels al strenger en speelt de schoorsteenveger een belangrijke rol.

Zijn hoge hoed en zwarte uniform geven meester-schoorsteenveger Paul-Werner Giebeler de uitstraling van aanzien. En dat is terecht, want hij heeft volgens de Duitse wet een belangrijke functie.

Van leerling naar meester

Waar het in Nederland geen beschermd beroep is, mag je je in Duitsland niet zomaar schoorsteenveger noemen. Schoorsteenvegers in Duitsland volgen een 3-jarige beroepsopleiding en hebben nog een ouderwetse gildestructuur, waarbij je begint als leerling en op kan klimmen tot meester.

Daarbij doen de Duitse schoorsteenvegers een stuk meer dan alleen de schoorsteen schoonmaken. Ze zijn ook inspecteur, adviseur en handhaver.

Adviseren, controleren en handhaven

Duitsland heeft naar schatting meer dan 11 miljoen houtkachels, waarvan veel huishoudens afhankelijk zijn voor hun warmte. Veel Duitsers zien dan ook met regelmaat de schoorsteenveger langskomen, vertelt Giebeler. "We voeren elke 3 tot 4 jaar een zogenaamde haardinspectie uit, waarbij we de klanten expliciet adviseren over het gebruik van brandstoffen, of de aanwezige brandstof geschikt is en of de haard aan de voorschriften voldoet."

Giebeler maakt niet alleen de schoorsteen schoon en geeft stookadvies, maar moet ook controleren of alles voldoet aan de wettelijke eisen. Daarbij is de schoorsteenveger een soort van scheidsrechter bij burenconflicten, en handhaver die moet voorkomen dat oude en vieze kachels de omgeving vervuilen met onder meer fijnstof.

Melden bij autoriteiten

Voldoet de schoorsteen niet en wil de klant niet meewerken om de situatie te verbeteren, dan meldt de schoorsteenveger dat bij autoriteiten. "Er zijn inderdaad gevallen waarin de autoriteiten met een slotenmaker, politie-inzet en de gemeente daadwerkelijk toegang krijgen tot het huis zodat de wettelijk voorgeschreven werkzaamheden kunnen worden uitgevoerd. Dat is nauwkeurig geregeld."

Uiteindelijk kan iemand zelfs een stookverbod krijgen. Giebeler heeft dat zelf nog nooit hoeven doen, maar het komt wel degelijk voor.

Oude kachels verboden

Niet alleen de belangrijke rol van de schoorsteenveger is vastgelegd in de Duitse wet, ook aan de kachels worden steeds strengere eisen gesteld. De afgelopen jaren zijn oudere kachels langzamerhand verboden en eind volgend jaar gaat dat ook gelden voor alle kachels van vóór 2010. Die moeten vervangen worden of stevig worden gemoderniseerd.

Daarmee is de Duitse regelgeving aanzienlijk strenger dan de Europese wetgeving. Die beperkt zich voornamelijk tot een uitstootnorm en keurmerk voor nieuwe kachels. Dat laatste is ook de basis van de wetgeving in Nederland.

Wetenschappelijk onderzoek naar beste houtstook

Dat de Duitse overheid zich nadrukkelijk bemoeit met het verbeteren van de houtstook is bij het Technologie- und Förderzentrum (TFZ) in Straubing te zien. Daar doen ze op kosten van de belastingbetaler wetenschappelijk onderzoek naar zo schoon mogelijk stoken en geven ze trainingen aan gebruikers. In een hal vol kachels en meetapparatuur wordt getest hoe vuur het beste, en met zo weinig mogelijk uitstoot, kan branden.

Hoofd van de afdeling 'Solid Biofuels' Hans Hartmann begeleidt het onderzoek. "We hebben het vermoeden dat veel mensen hun handleiding niet correct lezen." Hij ziet dat mensen in de training vaak beginnen met een groot vuur, maar achteraf een veel betere prestatie leveren. "We hebben een emissiereductie van wel 80 procent gemeten tussen de toestand voor de training en na de training."

'Uitstootniveaus worden overschreven'

Waarom er in Duitsland zoveel regelgeving is? Volgens Hartmann vanwege het grote aantal houtkachels bij de Duitse huishoudens. "In Duitsland heeft houtenergie een grote rol."

Dat brengt ook veel overlast met zich mee, weet Hartmann. "Ik denk dat de dichtheid van houtkachels in sommige regio's zo groot is, dat de belasting door vervuilende stoffen in de omgeving, bij de buren en in het dorp of de stad gewoon te groot is. We kunnen het ons niet veroorloven bij te dragen aan teveel fijnstofuitstoot met dergelijke kachels. De uitstootniveaus worden eenvoudigweg overschreden."

Kennis opdoen

Hartmann vindt dat het niet verkeerd is om de houtstokers om extra inspanningen te vragen om de overlast te voorkomen. "Dergelijke kachels zijn vaak niet per se nodig. Ze zijn zelden de enige verwarmingsbron."

"Dat betekent dat veel mensen alleen doen voor het welzijn. Voor dat welzijn kunnen we de kachelbezitter best wat vragen om wat kennis op te doen of misschien zelfs een hoogwaardige haard te kopen."

Duits voorbeeld aannemen

De Nederlandse Haarden- en Kachelbranche ziet het Duitse beleid als voorbeeld voor Nederland. Volgens voorzitter Gert Kooij moeten mensen bewuster worden van hun stookgedrag. "Je kan op een goede manier stoken, waarbij je weinig voor stookoverlast zogt. Een deel van de stokers weet niet hoe ze goed moeten stoken."

Zo steken veel mensen hun kachel van onderen aan, terwijl je juist van boven naar beneden moet stoken. "Dat zorgt ervoor dat er een volledige verbranding ontstaat. Hierdoor wordt de rookoverlast beperkt. De goede houtstokers moeten op dit moment onder de slechte lijden."

'Goede installatie van belang'

Kachels van vóór 2010 verbieden, zoals in Duitsland al gedaan is, lijkt Kooij ook een goed idee. "Dat zouden we hier in Nederland ook moeten doen."

"Daarnaast is een goede installatie van de kachel van belang. Want zonder een goede installatie kan een kachel niet goed het werk doen waar die voor ontworpen is." Ook een belangrijkere rol van de Nederlandse schoorsteenveger of adviseur ziet Kooij wat in.

Oude kachels zijn de boosdoeners

Kooij stoort zich eraan dat in Nederland het doorverkopen en installeren van oude, vervuilende kachels nog steeds is toegestaan, terwijl er voor nieuwe kachels strengere uitstootnormen gelden. "Kacheltoestellen die nu worden verkocht moeten voldoen aan de EcoDesign 2022 richtlijn. Dat betekent dat ze worden beoordeeld op de emissie."

"Op Marktplaats kan je bijvoorbeeld nog steeds oma's oude kacheltje kopen. Dat is natuurlijk van de zotte als je ziet waar een nieuw toestel aan moet voldoen. Open haarden met hogere emissiegetallen mogen in Nederland gewoon nog worden verkocht. Dat is natuurlijk heel bijzonder als je het aan de andere kant gaat hebben over de luchtkwaliteit en fijnstof van houtstoken."

Teveel huishoudens afhankelijk

Meester-schoorsteenveger Giebeler heeft een vaste klantenkringen de buurt van Keulen. Hij is een vertrouwd gezicht en daarom worden zijn adviezen serieus genomen. Helemaal stoppen met houtstook kan volgens hem niet, omdat teveel huishoudens daarvan afhankelijk zijn. Hij denkt wel dat het steeds schoner moet kunnen.

"Houtstook is voor ons hier in Duitsland een belangrijk onderdeel van de energietransitie, omdat brandhout bij ons als hernieuwbaar wordt beschouwd. Hoe minder we hout hoeven te gebruiken omdat we goed stoken, hoe beter dat is voor het milieu."

Belangrijke partner voor politiek

De rol van energieadviseur is er in de loop van de jaren bijgekomen en zorgt ervoor dat de schoorsteenveger in Duitsland met zijn tijd mee kan, denkt Giebeler.

Hij is als schoorsteenveger ook in staat om klanten te adviseren over hoe ze hun huis over 10 of 20 jaar kunnen verwarmen. "Daardoor zijn we voor de politiek een zeer belangrijke partner in de energietransitie, omdat we juist in de huizen komen. We weten wat er in de huizen gebeurt."