Oud-topambtenaar vindt dat burgers te snel naar de overheid wijzen bij problemen: 'Politiek moet vaker nee durven zeggen'

De situatie in Groningen, de toeslagenaffaire, de stikstofcrisis: burgers hebben steeds meer het idee dat de overheid de grote problemen in onze samenleving niet meer kan oplossen. Maar klopt dat wel? "Politici beloven te veel."

Al meer dan 2 weken is de coalitie druk op zoek naar het antwoord op de mokerslag die de BoerBurgerBeweging uitdeelde bij de Provinciale Statenverkiezingen. Gisteren werd er tot diep in de nacht over gesproken door de top van het kabinet.

Kloof tussen burgers en politiek

Waar ze het wel over eens zijn, is dat de uitslag een duidelijk signaal van de kiezer is. Zoals premier Rutte het eerder verwoordde: de burger is bezorgd en heeft niet meer het vertrouwen dat de politiek er ook voor hen is. Het gevoel is dat zij de grote vraagstukken van deze tijd niet kunnen oplossen.

Ook uit onderzoek onder het EenVandaag Opiniepanel blijkt dat de afstand tussen burgers en politiek groot is. Zelfs kiezers die in 2021 nog op de coalitiepartijen stemden, denken niet dat de leiders van die partijen de kloof tussen Den Haag en de rest van het land kunnen verkleinen.

Moet de overheid alles oplossen?

Wat zijn de opties voor het kabinet? Voormalig topambtenaar Mark Frequin snapt de zorgen van de kiezer, maar vindt het te makkelijk om de schuld eenzijdig bij de politiek te leggen. "Er gebeuren dingen waardoor mensen niet de antwoorden krijgen die ze hopen te krijgen. Maar ik zeg al langer dat de verwachtingen van de overheid te hoog zijn."

"Als er iets fout gaat, wordt er meteen naar de overheid gekeken: jullie moeten dit oplossen. En dat is niet altijd realistisch."

Angst voor de boze kiezer

Diezelfde politiek belooft volgens Frequin op haar beurt veel te veel, uit angst voor de woede van de kiezer. "Het heeft invloed op de stemmen die je krijgt bij verkiezingen, dat zie je elke keer weer. Dan is het leuker en makkelijker om te beloven dat je een probleem gaat oplossen. Maar dan moet je op een later moment erop terug komen dat het niet lukt."

"Daar zit nou net de spanning tussen de overheid en de inwoners van Nederland. Als je als politicus iets belooft en later zegt dat het toch anders zit, dan is de kiezer daar niet enthousiast over."

'Vertel het eerlijke verhaal'

De oud-topambtenaar vindt dan ook dat politici vaker 'het eerlijke verhaal' moeten vertellen, en ook moeten leren om nee te verkopen. "Engelsen hebben het wel eens over 'underpromise' en 'overdeliver', maar politici in Nederland doen vaak het omgekeerde. Ze beloven veel, maar kunnen weinig waar maken."

Dan valt het voor de burger dus altijd tegen, zegt Frequin. "Op een gegeven moment denkt die dan: kan de overheid dat probleem nog wel aan? Dat voedt het wantrouwen alleen maar."

Beloftes aan toeslagenouders

Bijvoorbeeld bij de toeslagenaffaire zag je dat terug. "In 'no time' werd er door de politiek beloofd dat alle toeslagenouders 30.000 euro zouden krijgen, zonder ingewikkelde regels en voorwaarden. Vervolgens zijn we in een enorme operatie beland. Iedere dag zijn er 1.500 mensen fulltime bij de belastingdienst bezig om dit probleem op te lossen."

"Er worden voorzichtige beloftes gedaan dat het in 2025 geregeld is, maar dat duurt voor de slachtoffers natuurlijk veel te lang. Dan suggereer je dus als politiek een makkelijke en snelle oplossing, maar dat kan helemaal niet."

Afrekencultuur

Politici zouden dus minder moeten beloven, maar dat is volgens Frequin niet het enige: hij hekelt ook de afrekencultuur in de Haagse politiek. "Als er een probleem is, dan ligt vrijwel direct de vraag op tafel: whodunnit? Wat gaan we met hem of haar doen? Die manier van persoonlijk afrekenen is vrij scherp geworden."

"Ik kom nog uit de tijd dat de afrekencultuur hoorde bij de maffia en de bakker, nu is het een soort standaardonderdeel geworden van het publieke debat. Het gevolg daarvan is dat politici heel voorzichtig worden en geen risico's meer durven te nemen. Terwijl sommige vraagstukken juist vragen om lef."

'We hebben een dijk van een overheid'

Toch is Frequin wel optimistisch over de toekomst. Hij denkt dat de politiek het vertrouwen van de burger wel terug kan winnen. "Het idee dat de overheid geen oplossingen weet te vinden, daar moeten we echt van af. Anders ga je eens een kijkje in het buitenland nemen. Dan zie je meteen als je terugkomt dat het in Nederland allemaal wel goed geregeld is."

"We hebben echt een dijk van een overheid. Die onvrede en dat wantrouwen zit ook maar bij een deel van de bevolking: vooral bij de 15 procent die boos en verdrietig en die de politiek het meeste nodig heeft."