Oog in oog met de man die hun vader, moeder, broer of zus hielp verdwijnen in een Nazi-vernietigingskamp. 20 Nederlandse nabestaanden van de Holocaust maakten het vandaag mee in München. Daar stond de vermeende SS-kampbewaarder John Demjanjuk terecht voor zijn rol in vernietigingskamp Sobibor. EenVandaag was erbij met een van de Nederlandse slachtoffers.
Zijn moeder werd vermoord in een Nazi-vernietigingskamp, hij verloor ooms, tantes, neven, nichten. En hij draagt de onderduiknaam die voor zijn oorspronkelijke Joodse voornaam in de plaats kwam: de Tweede Wereldoorlog heeft diepe sporen achtergelaten in het leven van Rudie (Samuel) Cortissos (70).
Maar van wrok, wraak of openlijk verdriet wil hij niet weten. De rasoptimist koos zijn hele leven voor de toekomst: trouwen, gezin, kleinkinderen en carrierre. De oorlog, dat was verleden tijd.
Jarenlang zweeg Cortissos over de erfenis van de oorlog. Zelfs zijn kinderen kregen er nauwelijks iets over te horen. Tot voor kort: de arrestatie van de vermeende Nazi-kambewaarderJohn Demjanjuk in de VS haalde het verleden terug. De Amerikaanse Oekraniener hielp – volgens de Duitse justitie - bij het ombrengen van 30.000 Joden in de gaskamers van vernietigingskamp Sobibor. Onder wie de moeder van Cortissos, Ellie. De moeder die hij sinds zijn kindertijd heeft moeten missen.
En nu speelt Cortissos een grote rol in het strafproces tegen Demjanjuk. Hij is een van de 20 Nederlandse nabestaanden die optreden als Nebenklager – een soort hulpofficier van justitie. Ze zullen uitgebreid pleiten tegen de man die vermoedelijk meehielp hun familie te vermoorden.
Ik reis met verslaggever Jelle Visser en cameraman Thijs Bertels mee met Cortissos naar Munchen. Tijdens de reis en aan de vooravond in hotel Europa is de stemming nog opmerkelijk vrolijk. Alle nabestaanden zitten in hetzelfde hotel. Een soort reünie van oude bekenden. Er wordt gelachen en omhelsd. De spanning drinken ze graag weg met een goed glas wijn. Ook al is het reisdoel bloedserieus. “Ik wil gerechtigheid. Ik wil hem in de ogen kijken en zien dat er wat met hem gebeurt”, zegt Cortissos over Demjanjuk. Twijfels van deskundigen over het bewijs en de mogelijk beperkte rol van Demjanjuk als bewaarder doen Cortissos niks. Het uur van de waarheid is voor hem gekomen. "Of je nou meehielp of de leiding had, het systeem was allesvernietigend en moet ter verantwoording worden geroepen."
De volgende dag is de stemming bedrukt en nerveus. Het moment van de confrontatie komt dichterbij. Het proces begint in een grote chaos: de zaal is te klein voor de honderden journalisten uit de hele wereld en alle nabestaanden. Het is onrustig op de publieke tribune. Het rumoer in de zaal verstomt als hij binnenrijdt: Demjanjuk wordt binnengereden in een rolstoel, liggend, de ogen gesloten, mond in een krampachtige grimas. Hij maakt kreungeluiden. Hij ligt onder een helblauwe ziekenhuisdeken, het gezicht onder een pet verscholen. Als een levenloze pop woont hij het proces bij, alsof het niet om hem gaat. Demjanjuk zwijgt. Af en toe lijkt hij zelfs te slapen.
Van een echte start komt het vandaag niet in misschien wel het laatste grootste Nazi-proces. Demjanjuk veinst ziekte, wordt in- en uitgereden en eindigt op een brancard onder nog meer dekens. Zijn advocaat vecht met de rechtbank over de gezondheid van de kampbewaarder. Maar hij is volgens opgeroepen doktoren gezond genoeg om terecht te staan, is de conclusie. Van het voorlezen van de aanklacht komt het vandaag niet meer.
De verontwaardiging bij de nabestaanden is groot. Cortissos is teleurgesteld. Veel wijzer is hij niet geworden van de lange reis naar Munchen. “Ik voel er niks bij. Ik had hem recht in de ogen willen zien. Om te zien wat er leeft. Dit was een groot toneelstuk van een oude man.”
De komende dagen wacht Cortissos een herkansing. Oud of niet, Demjanjuk zal de komende maanden de rechter moeten vertellen wat hij precies deed in Sobibor. Cortissos zal spreken in de rechtszaal. “Dat is het enige wat ik voor mijn moeder kan doen.”
De reportage kunt u hier terugkijken:
Vragen? Stel ze!
Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.