Onzekere toekomst voor Russische vluchtelingen in Nederland: 'Maar als ik terug moet, kost dat me mijn leven'

Rusland zet de strijd door in Oekraïne, liet Poetin weten tijdens zijn speech vandaag. Russische soldaten en burgers die niet mee willen vechten, slaan op de vlucht. Sommigen komen terecht in Nederland, maar of ze mogen blijven is erg onzeker.

Vandaag viert Rusland de Dag van de Overwinning, de dag dat voormalige Sovjetlanden de overwinning op nazi-Duitsland vieren. Maar van een overwinning op Oekraïne is nog lang geen sprake. De kans is groot dat Rusland z'n militaire inspanningen opvoert.

Meer mensen nodig

Om dat te kunnen doen heeft Rusland meer mensen nodig. Reservisten en ex-militairen worden daarom onder druk gezet om bij te tekenen, maar veel van hen staan niet te springen. Sterker nog: op grote schaal vluchten Russische mannen, waaronder (ex-)militairen, het land uit.

Zij willen niet deelnemen aan een oorlog die ze onrechtvaardig vinden, zo zeggen ze. De meesten komen terecht in landen als Georgië, Azerbeidzjan en Turkije. Maar enkele tientallen Russen hebben zich ook gemeld in Nederland en vragen hier asiel aan.

'Nee zeggen niet mogelijk'

De 30-jarige Nikita is een van hen. Hij diende 10 jaar geleden in het Russische leger als infanterist, gespecialiseerd in het uitschakelen van tanks. Inmiddels werkt hij al jaren als burger in de beveiliging, maar toch kreeg hij 2 maanden geleden een telefoontje. Of hij zich wilde melden bij een kantoor van het Russische departement van Defensie.

Nikita wist genoeg: "Als je je persoonlijk meldt, overhandigt een officier je een contract en zetten ze je zwaar onder druk om bij te tekenen. Het is niet zo dat als je 'nee' zegt je zomaar de deur uit kan lopen." Daarom nam hij een zwaar besluit en liet zijn zoontje en andere familie achter. Via Turkije en Griekenland vluchtte hij naar Nederland. Daar kent hij mensen omdat hij als beveiliger 1 jaar voor de Nederlandse ambassade in Moskou werkte.

'Meeste asielaanvragen afgewezen'

Hij vroeg asiel aan omdat hij tegen de oorlog in Oekraïne is, en ook actief mee heeft gedaan aan protesten tegen die oorlog. Of hij de vluchtelingenstatus krijgt in Nederland weet hij niet. "Ik ben hier nu 5 weken en ik heb nog helemaal geen enkel gesprek gehad met de IND. Ze zeggen alleen maar: 'je moet wachten'."

Er is namelijk politiek nog geen duidelijkheid over de positie van gevluchte Russen. Volgens Martijn van der Linden van Vluchtelingenwerk is het staande beleid ten opzichte van Rusland vrij streng: "De meeste asielverzoeken worden afgewezen. Alleen als je een vooraanstaande dissident bent, die concreet en persoonlijk bedreigd of gezocht wordt door de geheime diensten, maak je kans."

'Nooit meer terug'

Ondertussen zijn er wel steeds meer Russen die vluchten omdat ze niet willen vechten. En deserteurs, zoals Michael Sokolov. Hij werkte voor de Russische inlichtingendienst FSB. Zijn taak was het in de gaten houden van de oppositie tegen Poetin in Rusland. Hij had al langer twijfels over dit werk. Begin dit jaar werd hij op missie gestuurd naar Georgië, toen vervolgens de oorlog uitbrak nam hij een radicaal besluit: overlopen en zich melden bij de Oekraïense Ambassade in Georgië.

Daar vertrouwden ze de zaak niet en ook andere organisaties die vrijwiligers helpen om mee te vechten in Oekraïne zagen het met een ex-FSB'er niet zitten. Maar teruggaan kan Michael niet, daar is hij zich van bewust. "Geloof me, ik ga nooit meer terug."

'Ik wil geen oorlogsmisdadiger worden'

Ook Nikita heeft zijn schepen achter zich verbrand: "Als ik nu word teruggestuurd naar Rusland, wacht mij mogelijk 15 jaar gevangenisstraf. Alle Oekraïners krijgen nu asiel, en alle Russen zijn 'bad guys'. Ik merk dat ook, dus mijn lot is zeer onzeker. Maar wat moet ik anders?"

Hij houdt van Rusland, zegt hij, maar hij wil niet vechten in een oorlog waar hij niet achterstaat. "Moet ik een oorlogsmisdadiger worden, of het juiste proberen te doen? Ik heb gezworen om mijn land te verdedigen, maar niet om een broederland binnen te vallen."

In een azc

De IND heeft inmiddels laten weten dat er tot 21 mei nog geen beslissingen worden genomen over de status van Russische vluchtelingen. Vluchtelingenwerk heeft het standpunt dat er geen mensen teruggestuurd kunnen worden die vervolgens moeten vechten in Oekraïne en daarmee nieuwe vluchtelingen creëren.

Staatsecretaris Eric van der Burg van Justitie en Veiligheid heeft zich tot nu toe niet uitgelaten over deze categorie vluchtelingen. En dus zitten Nikita en Michael voorlopig een azc zonder te weten wat volgt. Nikita: "Ik heb mijn hele leven achtergelaten in Rusland: mijn familie, mijn 7-jarige zoontje en mijn hond. Als ze me terugsturen, kost het me waarschijnlijk mijn leven. Dan word ik de zoveelste zinloze Russische dode van een totaal absurde oorlog."