Omstreden landbouwgif gevonden in wijn van Nederlandse supermarkten

In flessen rode Bordeauxwijn van Albert Heijn, Jumbo en Lidl zit het bestrijdingsmiddel glyfosaat. Dat blijkt uit onderzoek van EenVandaag. Ook zijn restanten van pesticiden ontdekt op tien van twaalf onderzochte fruitsoorten.

Voor het onderzoek kocht EenVandaag bij Albert Heijn, Jumbo en Lidl vier stuks groente (chilipepers, uien, sperziebonen en aubergines), vier stuks fruit (aardbeien, mandarijnen, galiameloen en tafeldruiven) en een fles rode Bordeauxwijn. Een onafhankelijk laboratorium onderzocht de producten op de aanwezigheid van in totaal 31 bestrijdingsmiddelen.

Bestrijdingsmiddelen op aardbeien

Op de groenten werd geen van de 31 bestrijdingsmiddelen gevonden. Op alle geteste mandarijnen en meloenen zat het antischimmelmiddel imazalil. Twee van de drie bakjes aardbeien (Jumbo en Albert Heijn) en tafeldruiven (Jumbo en Lidl) bevatten een of meerdere pesticiden.

De aanwezigheid van ethirimol, op de aardbeien van Albert Heijn, valt het meeste op. Dat mag volgens toxicoloog Paul Scheepers van het Radboudumc niet zelfstandig gebruikt worden. Dat de stof toch is ontdekt, komt mogelijk doordat het als afbraakproduct ontstaat na het gebruik van het middel bupirimaat. Dat is wel toegestaan. Volgens Albert Heijn is dat laatste inderdaad het geval. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) controleert dit, maar zegt niet te onderzoeken hoe ethirimol op aardbeien komt. "Bij de toetsing aan de Maximale Residu Limiet wordt hier geen onderscheid in gemaakt." De aardbeienteler is ook om een reactie gevraagd, maar heeft tot op heden geen nadere toelichting gegeven.

Glyfosaat in wijn

In alle onderzochte wijnen is het onkruidbestrijdingsmiddel glyfosaat gevonden, in de Lidlwijn zat het meeste. In de Bordeauxwijnen van Jumbo en Lidl zat ook nog pyrimethanil.

Volgens de normen, zoals deze door de Europese voedselwaakhond EFSA en het Nederlandse College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) zijn vastgesteld, zijn er geen overschrijdingen. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) ziet daarom ook geen reden voor maatregelen naar aanleiding van dit onderzoek. Voor de wijn is geen aparte Europese norm, maar alleen voor wijndruiven. Die norm wordt volgens de NVWA toegepast op wijn en met dat in acht genomen is er geen sprake van overschrijdingen.

'Geschrokken van het resultaat'

"Mijn oog viel meteen op die drie Franse wijnen waar glyfosaat in is aangetroffen", zegt neuroloog Bas Bloem van het Radboudumc in Nijmegen. Hij is gespecialiseerd in de ziekte van Parkinson. "In een Frans epidemiologisch onderzoek wordt blootstelling aan glyfosaat geassocieerd met een hoger risico op sterfte door Parkinson."

Bloem is geschrokken van de resultaten en drinkt nu niet meer voor zijn plezier een glas rode wijn uit Frankrijk, zegt hij.

Ook glyfosaat in Nederland

Niet alleen in Frankrijk wordt glyfosaat gebruikt. Volgens recente cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) werd in 2019 in Nederland 600.000 kilogram glyfosaat verkocht. Er is wel sprake van een daling. Glyfosaat staat ook op de lijst van stoffen die in een te hoog gehalte in drinkwaterbronnen wordt aangetroffen.

Wat de gevolgen voor de gezondheid en het milieu zijn in Nederland, is nog onvoldoende bekend. In Frankrijk is al wel meer bekend. Bloem: "Als je in Frankrijk kijkt naar het gebruik van bestrijdingsmiddelen, met name in de wijnteelt, en je maakt ook een soort landkaart waar Parkinson veel voorkomt, dan passen die twee landkaarten precies over elkaar heen."

'Geen glaasje rode wijn voor plezier meer'

In Frankrijk is al volop aandacht voor en discussie over de gezondheidsgevolgen van pesticidengebruik voor boeren en omwonenden. "Het beroep van wijnboer geeft een verhoogd risico op de ziekte van Parkinson. Sterker nog, de Fransen erkennen de ziekte van Parkinson als een officiële beroepsziekte bij wijnboeren."

Bloem start binnenkort met een voor Nederland uniek onderzoek naar de relatie tussen het gebruik van bestrijdingsmiddelen en Parkinson, zo maakt hij bij EenVandaag bekend. "We hebben een grote schenking gekregen, waarmee we vanaf september in Nederland het Franse onderzoek gaan herhalen."

Verband met Parkinson

Bij Parkinsonpatiënten worden bloed, urine en haren afgenomen, waarna wordt gekeken naar de aanwezigheid van bestrijdingsmiddelen. De uitslagen zal hij vergelijken met gebieden waar veel bestrijdingsmiddelen worden gebruikt.

"We hebben nu dankzij het onderzoek van EenVandaag kunnen zien dat het ook in supermarkten in allerlei producten zit. Met dat onderzoek willen we aantonen of en hoe het zijn weg vindt naar de mens én of het ook echt bij mensen met Parkinson in hun lijf zit."

Milieu grootste zorgen

"We onderzoeken wat de aanwezigheid van bestrijdingsmiddelen betekent voor de gezondheid van mens, dier en het milieu", zegt toxicoloog Martin van de Berg. Daarbij wordt onder meer gekeken naar de combinatie van verschillende middelen.

Van de Berg heeft vooral zorgen over de milieu-effecten: "Het grootste probleem van stoffen als glyfosaat is het effect op het milieu, je creëert er monoculturele ecologische woestijnen mee."

Veel bestrijdingsmiddelen voor kleine steekproef

Volgens doelstellingen van de overheid moet het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen in 2030 fors gereduceerd zijn, om zo 'risico's voor mens, dier en milieu te verminderen'. Op de Hollandse aardbeien na, komen veel van de onderzochte levensmiddelen uit het buitenland. Daar heeft het Nederlands beleid geen invloed op.

"Ik vind het heel opmerkelijk dat in een relatief kleine steekproef toch nog zo'n aanzienlijk aantal bestrijdingsmiddelen is aangetroffen", zegt toxicoloog Martin van de Berg van de Universiteit Utrecht. "Dit past in het plaatje van wat bekend is. Wat jullie hebben gedaan, doen de Nederlandse overheid (NVWA) en de Europese Unie (EFSA) ook", zegt collega-toxicoloog Paul Scheepers van het Radboudumc.

'Strengere eisen dan nodig'

De Jumbo laat in een schriftelijke reactie weten dat de wet- en regelgeving wordt gevolgd. Zelf hanteert de supermarkt nog strengere eisen als het gaat om de hoeveelheid bestrijdingsmiddelen die op producten mogen zitten: maximaal 50 procent van wat wettelijk is toegestaan. "Alle leveranciers van Jumbo zijn bekend met de vereisten die Jumbo stelt en we voeren continu controles uit om vast te stellen dat de eisen worden nageleefd." De supermarkt zegt ernaar te streven het middelengebruik te verminderen.

Over de uitkomsten van het onderzoek zegt de supermarkt: "Alle metingen vallen (ruim) binnen de wettelijke en onze bovenwettelijke vereisten." Op de aanwezigheid van glyfosaat in de wijn wordt niet nader ingegaan, behalve dan dat wordt bevestigd dat er geen aparte norm is.

'Zoeken naar alternatief voor glyfosaat'

Albert Heijn geeft een vergelijkbare reactie. De Zaanse supermarktketen zegt strenge eisen te stellen aan leveranciers met wie vaak langlopende contracten zijn. "We werken er dan ook al jaren aan om in samenwerking met telers het gebruik van de meest schadelijke gewasbeschermingsmiddelen te verminderen, we controleren en monitoren." Naar buitenlandse producten doet de AH zelf ook ter plekke onderzoek, zegt een woordvoerder.

Zorgen over de in het onderzoek gevonden hoeveelheden bestrijdingsmiddelen in hun producten heeft de Albert Heijn niet. Alles is binnen de wettelijk en ook zelf vastgestelde normen. Dat geldt ook voor de glyfosaat in de rode wijn. "Met onze leveranciers zijn wij in gesprek over dit onderwerp en uiteraard willen we dat er gezocht wordt en gebruik wordt gemaakt van alternatieven en er geen residu (ook al valt het binnen wettelijke grenzen) in wijn wordt teruggevonden."

'Derde van wettelijke norm'

Lidl zegt te streven naar de hoogste kwaliteit voor al haar producten. "Wij stellen dan ook de strengste eisen aan de hoeveelheid ingezette gewas beschermingsmiddelen en gaan hierbij veel verder dan de wet- en regelgeving. Producten bij Lidl mogen maximaal een derde van de wettelijke norm bevatten." Ook mogen er maximaal vijf stoffen per product opzitten. Daarmee hanteert Lidl naar eigen zeggen de allerhoogste eis in de Nederlandse markt. "Om dit te kunnen realiseren hebben we hier samen met onze leveranciers en telers van groente en fruit afspraken over gemaakt."

De onderzochte producten en de onderzoeksresultaten vallen volgens Lidl dan ook ruim binnen de wet- en regelgeving. Dat er glyfosaat in hun wijn zit, is volgens de supermarkt mogelijk niet het gevolg van eigen gebruik maar het kan ook zijn komen aanwaaien van een ander veld. "Dit is naar verwachting geen systematisch probleem." Lidl zit geen reden te zien om de wijn nu uit de schappen te halen, omdat alles binnen de norm is.