Nieuwe IND-directeur wil deel van asielaanvragen sneller goedkeuren: 'Mensen vaker voordeel van de twijfel geven'

"Ik denk dat het asielbeleid dat we op dit moment uitvoeren, zowel de IND, het COA en de Dienst Terugkeer & Vertrek, op deze manier niet werkbaar is", zegt Christine Nijkamp. Zij is sinds 1 juli directeur Asiel en Bescherming bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND), de instantie die aanvragen van asielzoekers behandelt. "Het systeem is failliet."

Rol in de asielcrisis

Bij het aanmeldcentrum voor asielzoekers in Ter Apel zijn de problemen al een tijd lang zichtbaar. Doorstroom is er nauwelijks: niet alleen het tekort aan voldoende woningen is oorzaak van de overvolle azc's, maar ook de oplopende wachttijden bij de IND. In totaal wachten inmiddels bijna 26.000 asielaanvragen op een beoordeling.

Doordat asielzoekers langer moeten wachten op het besluit van de IND over of ze hier mogen blijven, houden ze onnodig lang een plek in een azc bezet. Zo kunnen daar dus ook geen nieuwe mensen terecht.

Fundamenteel anders

Nijkamp wil asielzoekers graag sneller bericht kunnen geven of ze wel of niet in Nederland mogen blijven. Dat zorgt dan voor een snellere doorloop in de asielketen. Het beoordelen van asielaanvragen moet daarom fundamenteel anders, vindt ze.

"Dat wil zeggen dat je mensen sneller het voordeel van de twijfel geeft. Mensen uit Syrië geef je toegang, tenzij er andere factoren zijn waardoor ze dat niet zouden krijgen. Nu doen we voor iedereen dezelfde zorgvuldige procedure." Door de gevaarlijke situatie voor veel mensen in Syrië, mogen asielzoekers die daarvandaan komen hier in de meeste gevallen sowieso al blijven. Hier kan volgens Nijkamp dus minder tijd aan worden besteed.

Ander systeem noodzakelijk

De bewerkelijkheid en complexiteit van een asielprocedure moet verminderd worden, zegt Nijkamp. Dat is volgens haar zelfs noodzakelijk. "Dit is een fundamentele keuze die ligt bij dit kabinet."

Ze realiseert zich dat het onderwerp asiel heel gevoelig ligt, zowel in de coalitie als in de Tweede Kamer. "Maar feit is wel dat als we die keuze niet maken, dat leidt tot onuitvoerbaarheid voor de medewerkers bij de IND, bij het COA en de partners die hierin samenwerken. En dat kunnen wij niet oplossen."

'Vluchtelingen komen niet opdagen'

In de 2 maanden dat Nijkamp werkt als directeur bij de IND is haar ook opgevallen dat de logistieke keten ingewikkeld is. "Mensen moeten op gehoren komen vanuit verschillende COA-locaties. Omdat de opvang onvoldoende beschikbaar was en mensen overal in het land zijn opgevangen, zien wij dat als mensen voor afspraken moeten komen, dat niet altijd lukt."

Voor deze week zag Nijkamp dat 20 procent van de aanmeldgehoren niet door konden gaan omdat de betrokken vluchteling niet aanwezig was. "Daardoor moeten we de gesprekken opnieuw plannen en laten we capaciteit onbenut."

Eerste werkweek

Toen Nijkamp aankondigde dat ze de overstap naar de IND ging maken, kon ze rekenen op heel wat vragen vanuit haar omgeving. Want: waar begin je aan? "Een uitdagende klus. Ik merk dat ik het zelf ook wel spannend vind. In mijn eerste werkweek zat meteen Ter Apel in het programma. Dat is heftig, maar ook goed. Dan besef je dat het altijd over mensen gaat", vertelt ze.

Toen ze de taak kreeg directeur Asiel en Bescherming te worden, kreeg ze wel mee dat er wat moet veranderen. "Maar niet alleen bij de IND is die verandering nodig. We zien een failliet van het asielsysteem", zegt ze. Nijkamp mist een maatschappelijk debat over hoe we om willen gaan met het asielvraagstuk. "Iedereen voelt aan dat er een momentum is dat we met elkaar moeten zeggen: zo kan het niet langer?"

Belastingdienst

"Ik heb hiervoor lang bij de Belastingdienst gewerkt", zegt ze. "Slechts een klein deel van de belastingplichtigen wordt gecontroleerd, omdat we het automatiseren. Maar je kan daar nooit 100 procent van de aangiftes beoordelen."

"Dat is bij de IND wel anders. Wij moeten iedere vluchteling apart spreken. En we hebben onvoldoende mogelijkheden om dat geautomatiseerd af te wikkelen. Dat kan niet."

'We hobbelen achter de feiten aan'

Hoe heeft het tot de achterstand van 26.000 wachtende asielzoekers kunnen komen? "De IND is ingericht op een bepaald aantal asielaanvragen, daarvoor maken we elk jaar een prognose. Het aantal aanvragen is hoger geworden dan waar we in het begin van het jaar rekening mee hielden."

"We koersen nu af op 35.000 aanvragen. Dat is 8 procent hoger dan wat de verwachting was." Nijkamp vult aan dat er al te weinig capaciteit was om het verwachte aantal vluchtelingen te kunnen beoordelen.

Jojobeleid

Een kritiekpunt op het huidige asielbeleid is het telkens op- en afschalen van de opvangcapaciteit: het jojobeleid. Wat gaat de IND doen wanneer het aantal vluchtelingen straks weer afneemt? Hoe voorkomen ze dat ze afscheid moeten nemen van medewerkers die ze, wanneer de vluchtelingenstroom weer toeneemt, weer nodig hebben?

"Dat wil je voorkomen. Het is voor mensen ook vervelend als er veel werk is, zoals nu, maar het is ook vervelend als er geen werk is. Ik denk niet dat we de oplossing moeten zoeken in oneindig op- en afschalen", zegt Nijkamp. Daarbij benadrukt ze het anders kijken naar de manier van beoordelen, ook het op- en afschalen van medewerkers moet voorkomen.