Neuroloog bang voor 'Parkinson-pandemie' door werken met bestrijdingsmiddelen: 'Politiek moet nu ingrijpen'

Volgens neuroloog Bas Bloem is het bewijs duidelijk: er is een relatie tussen het gebruik van bestrijdingsmiddelen en hersenziekte Parkinson. Toch ziet hij maar weinig urgentie om het probleem aan te pakken, met grote gevolgen: "We zijn veel te passief."

Al langer zijn er aanwijzingen dat het ontstaan van Parkinson en het gebruik van chemische (bestrijdings)middelen een relatie met elkaar hebben. Onderzoeksprogramma Zembla zette het onderwerp in 2019 op de kaart en vele publicaties volgden daarna. Toch is in Nederland het verband nog niet erkend, terwijl Parkinson in Frankrijk wel een erkende beroepsziekte onder boeren is.

Tachtig meldingen

"Het is tijd om in te grijpen en daar is activisme op z'n plaats", vindt Neuroloog Bas Bloem. Hij doet al jarenlang onderzoek naar Parkinson bij het Radboud UMC in Nijmegen en heeft veel internationale publicaties op zijn naam. Volgens hem is het verband tussen het gebruik van bestrijdingsmiddelen (en andere chemische stoffen) en Parkinson overduidelijk. "Bij elkaar opgeteld zijn de bewijzen overtuigend."

Bij een meldpunt van Parkinsonvereniging Nederland hebben zich inmiddels tachtig mensen gemeld met vergelijkbare verhalen, namelijk dat zij Parkinson hebben en in het verleden met bestrijdingsmiddelen werkten.

'Kloteziekte'

Ger Geurts uit het Limburgse Velden is een van hen. "Parkinson is een kloteziekte. Je hebt er de hele dag last van en je weet dat je naar de verdommenis gaat." Hij werkte jarenlang als rozenteler en gebruikte in die tijd een hele waslijst aan bestrijdingsmiddelen, waarvan er inmiddels velen verboden zijn. Hij vermoedt dat het gebruik van bestrijdingsmiddelen hem ziek heeft gemaakt.

Al veel langer symptomen

Ger is inmiddels 60, maar de verschijnselen van Parkinson begonnen al veel langer geleden. "10, 15 jaar geleden was ik mijn reuk al kwijt. Achteraf was dat het eerste teken. Daarna kreeg ik darmproblemen en werd ik depressief. Ook dat hoort erbij, omdat je niet weet wat je hebt. Toen ging ik houterig lopen en keek ik star uit mijn ogen. Dat zag mijn vrouw, ik had het zelf niet door."

Pas in 2018 werd de diagnose definitief gesteld. "Het zou kunnen dat ik zonder die middelen niet ziek was geworden. Dat is klote." Er wordt volgens hem in Nederland nog steeds met middelen gewerkt die milieubelastend zijn, maar wel veel minder. "Het is de uitdaging om het zonder te kunnen."

Bewijs niet overtuigend

Toch is het bewijs voor een verband volgens diverse overheidsinstanties nog niet zo overtuigend als Bloem zegt. De Gezondheidsraad pleitte in juni 2020 in een advies aan minister Schouten van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit voor meer onderzoek.

"Nederlands onderzoek van de laatste jaren geeft geen duidelijke aanwijzingen voor gezondheidseffecten, maar neemt de ongerustheid ook niet weg." De raad adviseert wel de hoeveelheid bestrijdingsmiddelen terug te dringen en schrijft dat internationale onderzoeken wel degelijk stevige aanwijzingen voor een verband bevatten.

Meer onderzoek

Het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb), dat beoordeelt of middelen veilig zijn voor mens en natuur, onderschrijft dat er eerst nog meer onderzoek gedaan moet worden.

"De causale relatie tussen Parkinson en bestrijdingsmiddelen zal sterker onderbouwd moeten worden." De Europese autoriteit op voedselveiligheid Efsa is daarmee bezig, maar dat onderzoek duurt volgens het Ctgb eerder jaren dan maanden.

Streng toelatingsbeleid

Neuroloog Bas Bloem vindt dat veel te lang duren en ziet dat de lobby van de industrie daarin een rol speelt. "De discussie is of je meer onderzoek moet doen of het zekere voor het onzekere moet nemen." Hij wil dat er bij de toelating van nieuwe bestrijdingsmiddelen eerst onderzocht wordt of er mogelijke Parkinsonbijwerkingen kunnen plaatsvinden.

"In het verleden zijn middelen verboden en nu worden broertjes en zusjes wel gebruikt zonder dat ze getest zijn. Er moet een streng toelatingsbeleid komen. Boeren verwijt ik niks, want zij moeten in een internationaal veld producten op de markt brengen en zijn afhankelijk van die bestrijdingsmiddelen."

Hopen dat het goedkomt is niet voldoende

Daarnaast roept hij het iedereen op om de politiek tot actie te bewegen. "Ik trek de vergelijking met de aidsepidemie. Patiënten hebben zich destijds aan de voordeur van de farmaceut geketend. Achterover leunen en hopen dat het goedkomt is niet voldoende."

Bloem wijst ook naar Frankrijk, waar Parkinson een erkende beroepsziekte onder boeren is. Eind december 2020 oordeelde een Franse rechter ook in het voordeel van meerdere landbouwmedewerkers, die claimden ziek te zijn geworden door het gebruik van bestrijdingsmiddelen.

Minister nalatig

Tweede Kamerlid Tjeerd de Groot van D66 vindt ook dat er veel sneller moet worden ingegrepen. "Wat je veel ziet bij bestrijdingsmiddelen is dat ze achteraf gevaarlijker zijn dan we dachten." Hij verwijt minister Schouten dat ze zich teveel verschuilt achter regels die uit Europa komen.

"Ze diskwalificeert zichzelf ermee. De minister heeft een zware verantwoordelijkheid. Gezondheid en het milieu spelen een rol. De minister weigert haar bevoegdheden te gebruiken en is politiek nalatig. Ik vind dat er vanuit de politiek absoluut meer actie nodig is."

Minister Schouten: 'Verbod ingewikkeld'

"Het is ingewikkeld om werkzame stoffen die Europees zijn toegelaten nationaal te verbieden", zo schrijft minister Carola Schouten van Landbouw Natuur en Voedselkwaliteit in antwoord op vragen van EenVandaag. "Ingrijpen kan als uit nieuwe wetenschappelijke inzichten blijkt dat niet meer voldaan wordt aan de goedkeurings- en toelatingsvoorwaarden."

Schouten heeft naar eigen zeggen wel de Europese Commissie gevraagd om 'neurotoxische effecten voortaan standaard op te nemen bij goedkeuring van werkzame stoffen' en ook een werkgroep van de Efsa kijkt naar de aanscherping van de beoordeling op neurotoxiciteit. Wanneer de resultaten daarvan te verwachten zijn, blijft onbeantwoord.

Opnemen als beroepsziekte 'niet nodig'

Parkinson opnemen als beroepsziekte is volgens haar in Nederland niet nodig, omdat er altijd een financieel vangnet en het aantal meldingen nihil is. "Bedrijfsartsen hebben de afgelopen 20 jaar slechts éénmaal gemeld dat er sprake was van Parkinson als beroepsziekte, in de bouwnijverheidssector."

De minister richt zich ondertussen op overleg met de boeren om, zoals zij in de reactie schrijft, 'naar een andere wijze van gewasbescherming te gaan door bijvoorbeeld mechanische onkruidbestrijding of het inzetten van laag-risicomiddelen'.