Mysterie ontrafeld: eindelijk weet Rijksmuseum wat in juli ontdekt kunstwerk van 23 meter lang is

Het was één groot raadsel: een beschilderd doek van 23 meter werd bij toeval gevonden in het depot van het Rijksmuseum. Maandenlang wist niemand wat het was. Tot nu.

Na een periode van intensief onderzoek, is eindelijk duidelijk wat de functie van het meterslange kunstwerk is: het is onderdeel van een cyclorama van 1,5 kilometer lang, een soort ouderwetse bioscoopvoorstelling.

Mysterieus kunstwerk gevonden

Eerder dit jaar werd bij de voorbereidingen van een verhuizing een 23 meter lange schildering op papier gevonden in een depot van het Rijksmuseum. Deze vondst leidde tot grote verbazing en nieuwsgierigheid: "Wat is dit voor een spéctaculair panaroma?" vroeg hoofd restauratie-atelier papier & foto's Idelette van Leeuwen van het Rijksmuseum zich destijds af. Op dit meterslange doek staat een kleurrijk Napolitaans landschap (inclusief rokende vulkaan) afgebeeld, volledig handgeschilderd.

Het was totaal onbekend wie dit had gemaakt, wat de functie ervan was en waar het vandaan kwam. "Eerst dachten we: 'Is dit behang?' Maar goed, 23 meter is wel erg lang voor behang. Want wie heeft er nou een muur van 23 meter?"

Geen panaroma maar cyclorama

Om dit grote mysterie te ontrafelen werd er in de afgelopen 6 maanden intensief naar informatie gezocht over het panorama. Dossiers werden uitgeplozen, obscure brochures werden onder de loep gelegd en er werd intensief gezocht in allerlei archieven.

"Op een gegeven moment werd er een héél klein knipseltje gevonden waarin een zogeheten 'cyclorama' beschreven werd waarop Italië te zien zou zijn. En dát heeft ons getriggerd: toen zijn we niet meer op 'panorama' gaan zoeken maar op 'cyclorama'."

Ouderwetse bioscoopvoorstelling

In oude advertenties in verschillende lokale kranten, ontdekten ze bij het museum dat ene meneer Reichardt uit Berlijn met een cyclorama door Nederland heeft gereisd. Toen begon het plaatje rond te komen, vertelt Idelette. "Een cyclorama is een soort achtergrond, een enscenering zoals je die ziet bij een theaterstuk of een opera, maar dan langzaam bewegend. Dit cyclorama was ongeveer 1,5 kilometer, lang genoeg voor een voorstelling van 2 uur, heel lang. Ja, dat schilderen moet een hele onderneming zijn geweest", lacht ze.

"Zie het als een ouderwetse bioscoopvoorstelling. Mensen kwamen met z'n allen bijeen om naar een bewegend doek te kijken. Er was ook muziek bij en waarschijnlijk werd er hier dan ook een verhaal bij verteld. In 1853 was er nog geen film, fotografie was net 10 jaar oud, en stereofotografie was niet uitgevonden. Toen later de stereofoto en de film later in de 19de eeuw waren uitgevonden, werd dit soort vermaak natuurlijk totaal overbodig en ontzettend omslachtig. Toch blijft deze vondst heel uniek. Het is zeker van belang dat we dit goed bewaard hebben, al is het bepaald niet ongeschonden door de tijd gekomen en moest het geconserveerd worden."

Op zoek naar meer onderdelen

Wat het museum met het gigantische kunstwerk gaat doen? "Hopelijk vinden we nog meer onderdelen van dit cyclorama. 23 meter is natuurlijk maar een klein deel van 1,5 kilometer. Mogelijk weet iemand van het bestaan van een soortgelijk landschap in een andere collectie. Maar we gaan dit stuk wel tentoonstellen. In juli 2021, tijdens de tentoonstelling XXL papier. Dat wordt een geweldig sluitstuk van die tentoonstelling."