Moeten burgemeesters makkelijker woningen kunnen sluiten na explosie? 'Dan worden ze doelwit voor criminelen'

Door de uitbreiding van de gemeentewet wordt het voor burgemeesters makkelijker om woningen te sluiten na een explosie of dreiging. Maar de vraag is of dat verstandig is, omdat burgemeesters daarmee ook een zichtbaar doelwit worden voor criminelen.

Dat zegt onderzoeker Michelle Bruijn van de Rijksuniversiteit Groningen, die spreekt van een geval 'schoenmaker, blijf bij je leest'. Ook waarschuwt ze voor een averechts effect. "Dit kan geweld juist stimuleren."

'Noodzakelijke stap'

Burgemeesters van de vier grote steden (Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Den Haag) noemden de uitbreiding van de wet een 'noodzakelijke stap' tegen de bestrijding van de vele explosies dit jaar. Universitair docent Bruijn is juist uitgesproken kritisch. "Het is een strafrechtelijk probleem, zou ik zeggen." Ze pleit voor een andere discussie. "Willen we wel dat de burgemeester zo'n vooraanstaande rol heeft in de criminaliteitsbestrijding?"

Ze snapt dat burgemeesters willen optreden tegen problemen in hun gemeente door woningen te sluiten. "Alleen daarbij is wel de vraag wat de rol is van de burgemeester en wat de rol is van politie en justitie", zegt ze. "Criminaliteitsbestrijding is bij uitstek de taak van politie en justitie en openbare orde handhaving is dat van de burgemeester", vindt zij.

Huis op slot

In verschillende steden is het de laatste maanden onrustig na een golf van explosies. In de steden Rotterdam en Amsterdam samen waren al meer dan 100 explosies. Ook andere gemeenten kregen ermee te maken. Veel van die explosies vonden plaats tussen de woningen van slapende burgers.

Sommige burgemeesters gooiden na een incident een woning direct op slot: bewoners eruit, de woning voor een bepaalde periode verzegeld. In het geval van huur wordt het contract vaak ontbonden. Mensen zijn hun huis dan kwijt. Ook in steden als Groningen, Almere en Amersfoort gaan burgemeesters op dezelfde manier te werk. Al is deze vorm van optreden nu nog niet expliciet in de wet opgenomen.

Noodbevel

Burgemeesters kunnen woonhuizen sluiten op basis van de gemeentewet en de opiumwet artikel 13b, ook wel de 'Wet Damocles' genoemd. Die wet kwam er eind jaren 90 en was met name bedoeld om overlast rond coffeeshops te beperken. In 2007 werd de wet uitgebreid naar woningen en die wordt voornamelijk ingezet bij aanwezigheid van een hennepkwekerij, drugslab, drugs of ingrediënten daarvan.

Onderzoeker Michelle Bruijn legt uit dat dezelfde gemeentewet ook kan worden gebruikt als er sprake is van een overtreding of verstoring van de openbare orde. "Of bij dreiging daarvan, in of vanuit de woning", zegt ze. Woningen of panden worden nu gesloten op basis van een 'noodbevel', maar daar is dat bevel eigenlijk niet voor bedoeld. Door uitbreiding van de gemeentewet wordt sluiting na dreiging in de wet verankerd.

Sheriff of burgervader?

Volgens Bruijn wordt een burgemeester kwetsbaar en een zichtbaar doelwit van de criminaliteit als hij een woning sluit. "Je ziet ook dat de bedreigingen zich niet alleen op de burgemeester richten, maar ook op het gemeentehuis en de gemeenteambtenaren die daar werkzaam zijn".

"Sommige burgemeesters zeggen daarom: aan mijn lijf geen polonaise. Die hoeven deze rol in de bestrijding van de criminaliteit niet. 'Ik ben burgervader', zeggen ze, en vinden hun rol als sheriff en hun rol van burgervader niet verenigbaar."

Effect woningsluiting onduidelijk

Onduidelijk is wat het effect is van een woningsluiting, zegt Bruijn. "Waar gaan die mensen eigenlijk heen nadat hun woning wordt gesloten? Gaan ze gewoon verder? Of raken ze van de regen in drup? Wat gebeurt er met zo'n wijk?", somt ze op. Al die vraagstukken worden nu nog onderzocht op het ministerie.

"Daarom is het juist zo problematisch dat er zo zwaar wordt geleund op die sluitingsmogelijkheid, want we weten er gewoon nog niet zoveel van", zegt ze. Terwijl een sluiting een zeer ingrijpende maatregel is. Ze vraagt zich daarom af of er geen alternatieven zijn. "Kan het doel worden bereikt met een minder zware maatregel, waarbij geen inbreuk wordt gemaakt op een fundamenteel recht op huisvesting?"

'Quick fix' zonder juridische controle

Toch grijpen burgemeesters graag naar een woningsluiting, omdat het een 'quick fix' is, zegt Bruijn. "Een burgemeester kan zelf optreden, kan het huis bij wijze van spreken de dag erna al dichtgooien". Een rechterlijke toetsing is er niet. "Er is geen juridische controle van een onafhankelijke rechter."

Ze ziet bovendien dat burgemeesters de grenzen steeds verder opzoeken. Waar eerst een of twee keer gewaarschuwd moet worden, gaan sommige gemeenten direct over tot sluiting, bijvoorbeeld bij het aantreffen van drugs. "Bij de eerste overtreding grijpt de burgemeester meteen naar het zwaarste middel."

'Slachtoffer wordt geraakt'

Terwijl uit ervaring blijkt dat de grote jongens met zo'n sluiting niet worden gepakt, zegt Bruin. De 'rakkers', zoals de onderzoeker ze noemt, komen ermee weg, maar juist de 'stakkers' worden geraakt. "Bijstandsmoeders, mensen die het financieel zwaar hebben."

"Je raakt het slachtoffer en niet degene die hier actief in handelt", zegt ze. Ze wijst erop dat de bommenlegger of de schutter niet geraakt wordt. "Het is absoluut symptoombestrijding", concludeert ze.

Perverse prikkel voor geweld

Sterker nog, de onderzoeker vreest dat het gebruik van geweld juist gestimuleerd wanneer een dreiging of een daadwerkelijke explosie tot sluiting leidt. "Dan kan het juist extra geweld oproepen of uitlokken om op die manier de concurrentie uit te schakelen."

Bruijn zag zoiets gebeuren bij coffeeshops. "Dat mensen een coffeeshop van de concurrent gaan beschieten. Het gevolg is dat de coffeeshop wordt gesloten. Je krijgt er een perverse prikkel mee om je concurrent aan te vallen", legt ze uit. "Niet echt een wenselijke situatie."

Eerst discussie voeren

Bruijn hoopt dat de uitbreiding van de gemeentewet niet door de Eerste Kamer zal komen. Daar moet nog gestemd worden over de wet. De onderzoeker pleit ervoor dat er eerst goed gesproken moet worden over de rol van de burgemeester, voordat er een besluit wordt genomen. "Dan pas moeten we gaan kijken naar de juridische instrumenten die er wel of niet inpassen."

Maar ze wil wel waarschuwen: "Hoe groter de rol wordt binnen de bestrijding van de criminaliteit hoe kwetsbaarder de burgemeester en zijn ambtenaren worden."