Moet Oekraïne vredesonderhandelingen starten met Rusland? Volgens oud-pacifist Roel van Duijn is dat kansloos

Wordt het tijd om met Poetin te gaan onderhandelen over vrede in Oekraïne? Volgens de vredesbeweging Kerk en Vrede de beste oplossing. Maar voor de oud-voorman van de pacifistische Provo-beweging is dat een no-go: Europa moet zich bewapenen.

Nu de oorlog tussen Rusland en Oekraïne lijkt te verzanden in een loopgravenoorlog, gaan er voorzichtig geluiden op om misschien vredesonderhandelingen te starten. Zo zei paus Franciscus laatst in een interview: "Oekraïne moet de moed hebben om de witte vlag te hijsen." Maar waar is de vredesbeweging? En kan dat eigenlijk wel, onderhandelen over vrede met Rusland?

Iedere dag huilen

"Ik kan wel zeggen dat ik bijna iedere dag een paar minuten huil", zegt Henk Baars van de protestantse vredesbeweging Kerk en Vrede. "Het is natuurlijk niet alleen deze oorlog, maar ook andere oorlogen. Ik heb daar last van en ik probeer er natuurlijk ook echt iets aan te doen. Hoe onmachtig we natuurlijk ook zijn."

Kerk en Vrede zet zich al 100 jaar in voor ontwapening en geweldloosheid. "Dus we hebben wel het een en ander achter de rug van nadenken en reflectie over dat voortdurende verschijnsel, oorlog", vertelt Baars. Dat doen ze vooral door brieven te schrijven, reflecties te publiceren en zo af en toe ook te demonstreren.

Rusland mag niet winnen

Baars ziet dat in Nederland nu vooral het gedachtegoed heerst dat Rusland de oorlog niet mag winnen. Hij mist in het debat tegengeluid en antwoord op de vraag: hoe beëindig je de oorlog? "Je zou initiatieven moeten gaan nemen om te onderhandelen, zeker nu er een vastgelopen front is." Vredesonderhandelingen met Rusland zouden volgens hem gezien kunnen worden als overgave van Oekraïne. "Maar een Derde Wereldoorlog is nog veel erger."

"Je kunt ook zeggen: 'Laten we nog maar even een stapel wapens sturen naar Oekraïne en dan komen ze misschien weer een beetje in het voordeel'", zegt Baars. "Dat zakt dan weer af en dan komt Rusland weer op. Dit gaat nog jaren duren zo. En willen we dat eigenlijk wel? En hoeveel slachtoffers mag dit nou nog kosten?"

'Het is inmiddels de duivel zelf'

De geluiden die oproepen tot vredesonderhandelingen worden nu vaak nog fel bekritiseerd. Dat komt volgens Baars omdat het vijandsbeeld van Rusland heel sterk is en dagelijks gevoed wordt. "Het is inmiddels de duivel zelf, dat kan je bijna niet meer afwikkelen."

Tegelijkertijd dreigt de Russische president Vladimir Poetin keer op keer met het gebruik van kernwapens. En dat is volgens de pacifist het machtsspel wat gespeeld wordt. "Dus je moet ontzettend je hoofd koel houden om daar dwars doorheen te kijken. En wat Kerk en Vrede betreft moet je voortdurend de humaniteit laten zien." Daar zit de oplossing, vindt Baars.

Getrouwd met Russische vrouw

In de jaren 80 was de vredesbeweging ongekend populair, ruim een half miljoen mensen demonstreerden destijds tegen kernwapens. Die tijden keren volgens Baars niet weer terug. "De vredesbeweging is daarna veel kleiner geworden. Er zijn er wel zo'n dertig nog wel redelijk actief, met kleine achterbannen. Die proberen we nu een beetje bij elkaar te vegen om één gezicht te gaan vormen."

Een van de gezichten van die vredesbeweging was Roel van Duijn, oprichter van de geweldloze Provo-beweging. Hij was getrouwd met een Russische vrouw en verdiepte zich daarom in het land. "En langzamerhand zag ik de twee oorlogen op me afkomen. Het eerste was de grote oorlog van Poetin tegen de democratie en tegen het Westen."

'Gedwongen pacifisme op te geven'

"De tweede was de oorlog binnen mijn eigen huwelijk omdat ik schoonvader zou worden van een geheim agent van Poetin." Van Duijn kon daar niet mee leven, dus hij scheidde. "Ik werd gedwongen om mijn pacifisme op te geven. Ik ben een vredesactivist geweest, maar ik zie dat er met iemand als Poetin niet valt te praten."

"Daar moet je met volle kracht tegenover staan", maakt hij duidelijk. "Dus ik ben voorstander geworden van sterkere bewapening van Europa en ook voor een afschrikkingsmacht door een atoomschild."

'Onderhandelingen helpen niet'

Van Duijn wil dan ook niets horen over vredesonderhandelingen of diplomatie. "Dat is een illusie. Wij hebben al veel diplomatieke druk ontwikkeld tegenover Poetin. We hebben sancties uitgevaardigd. We hebben alle mogelijke waarschuwingen gegeven." Maar het helpt volgens hem niet. "Wij moeten met kracht daartegen optreden. Ik vind dat ook nu nog het Westen veel te tam reageert."

De strijd in Oekraïne is volgens de oud-pacifist een heilige oorlog voor de Russische president. "Hij zal alles doen wat hij kan om dat te realiseren. Om het oosten van Europa weer onder zijn invloedssfeer te brengen. Dat is zijn historische roeping en daardoor heeft hij ook een heel andere moraal dan wij."

Angst voor Derde Wereldoorlog

Pacifist Baars is ervan overtuigd dat vredesonderhandelingen veel oorlogsslachtoffers en een Derde Wereldoorlog zullen voorkomen. Maar Van Duijn is er juist zeker van dat precies het tegenovergestelde zal gebeuren: "Als wij die witte vlag hijsen? Dan drukt Poetin verder door en dat kost dan opnieuw honderdduizenden levens, misschien wel miljoenen levens. Dat zou de inleiding zijn tot een Derde Wereldoorlog."

Volgens hem wil Poetin het gebied bezetten dat ooit tot de Sovjet-Unie behoorde. "En hij verkoopt dat met praatjes aan de wereld, dat dat een antikoloniale strijd is", zegt hij. "Het tegenovergestelde is waar. Rusland is eigenlijk het laatste koloniale rijk op de wereld."

'Natuurlijk wil ik ook vrede'

Van Duijn streed ooit voor een wereld zonder kernwapens. Dat was - ondanks dat hij er nu heel anders in staat - niet naïef, vindt hij. "Ik ben daar nog steeds heel erg voorstander van. Natuurlijk wil ik ook vrede en daarom juist vind ik het nodig dat wij ons sterker bewapenen."

Er zijn tegenstanders waarmee je kan overleggen, benadrukt de oud-pacifist. Maar Poetin, die zijn legers inzet en ultimatums stelt, is er daar volgens hem niet een van. "Wij moeten de democratie verdedigen met alle mogelijke middelen. Dan moet je ook bereid zijn om als puntje bij paaltje komt daar de wapens voor op te nemen."