Moet ik nu meer gaan betalen? En andere vragen beantwoord over de nieuwe wet die plastic verpakkingen moet verminderen

Vanaf 1 juli betaal je extra voor plastic weggooiverpakkingen bij het afhalen of laten bezorgen van eten. Wij vroegen jullie welke vragen jullie hebben over plastic verpakkingen en de nieuwe regels daarvoor.

De antwoorden worden gegeven door sectoreconoom Industrie en Transport & Logistiek Albert Jan Swart van ABN AMRO en verpakkingsontwerper en hoogleraar Packaging Design and Management Roland ten Klooster van de Universiteit Twente.

1. Welk probleem moeten de nieuwe regels oplossen?

Het grootste probleem is zwerfafval, volgens Swart. "Afval dat rondslingert op straat of in de natuur bestaat grotendeels uit plastic. Denk aan wegwerpbordjes, tasjes of voedselverpakkingen."

"De Europese Unie voerde daarom in 2019 een richtlijn in om de hoeveelheid plastic in ons milieu te verminderen. Uiteindelijk moeten alle Europese lidstaten regels invoeren om aan die richtlijn te voldoen. Een van de regels in de richtlijn is het in rekening brengen van toeslagen bij de verkoop van wegwerpverpakkingen aan consumenten, zoals nu gaat gebeuren."

De hoop is dus dat er minder wegwerpbekers en -bakjes in de natuur terechtkomen. Swart: "We hebben al een aantal jaar een verbod op gratis plastic tasjes en dat is heel effectief", weet hij. "Het is veel normaler geworden om je eigen tas mee te nemen. Het gebruik van plastic tasjes is flink gedaald en het aandeel ervan in de natuur is afgenomen."

2. Moet je straks je eigen bakje of beker meenemen, of zorgen winkels voor een alternatief?

"Als een winkel of horecaonderneming geen extra kosten wil vragen, kan die een alternatief aanbieden voor de plastic wegwerpverpakking. Denk aan een kartonnen doosje of een herbruikbare drinkbeker. Maar dat is niet verplicht. Een verkooppunt kan ook gewoon een toeslag doorberekenen aan de consument. Of de consument toestaan om een eigen koffiemok of herbruikbare verpakking mee te nemen", zegt Swart.

Hij denkt dat waar bedrijven voor kiezen, sterk zal verschillen per product. "Het is relatief eenvoudig om het hergebruik van koffiebekers op een hygiënische manier te organiseren. Natuurlijk: je wil niet dat het koffiezetapparaat vies wordt door de bekers die mensen van thuis meenemen. Maar dat valt te voorkomen."

"In veel kantoren nemen werknemers ook al eigen mokken mee. Het hergebruik van andere verpakkingen is lastiger, doordat er bijvoorbeeld voedselresten achterblijven."

3. Hoe wordt bepaald welke plastic verpakkingen herbruikbaar zijn?

Swart legt uit dat er discussie is over de definitie van plastic herbruikbare verpakkingen. Zelf denkt hij dat alle plastic verpakkingen die je kunt afwassen en op een hygiënische manier opnieuw kunt gebruiken vallen onder herbruikbare alternatieven. "Dit geldt niet voor zogenoemde biologisch afbreekbare plastic verpakkingen, ook daarvoor moeten bedrijven een toeslag betalen", vertelt hij.

"Dit omdat die plastics in feite helemaal niet afbreken in de natuur. Als je een biologisch afbreekbare kunststof verpakking in de berm gooit, dan ligt 'ie er over 10 jaar nog. Composteren gebeurt alleen onder bepaalde industriële omstandigheden, bijvoorbeeld wanneer de verpakking wekenlang op een warmere temperatuur gebracht wordt. Maar dat kost veel geld en energie, dus in de praktijk wordt het meestal gewoon verbrand."

"Er zijn wel steeds meer mogelijkheden om plastic verpakkingen goed te scheiden en te hergebruiken", zegt hoogleraar Ten Klooster. "Momenteel sorteren we in Nederland op drie soorten plastic. Maar er wordt ook onderzocht of we op verpakkingsniveau kunnen sorteren, bijvoorbeeld door naar watermerken op verpakkingen te kijken."

"Machines weten dan van welk product de verpakking afkomstig is. Dat is handig, vanwege de Europese wetgeving die verplicht om alleen gerecycled plastic in te zetten voor het verpakken van voedsel als het daarvoor ook is gebruikt voor voedsel."

4. Is het schoonmaken van herbruikbare verpakkingen niet milieu-belastender?

"Niet als je het mee laat draaien met je standaard vaat, maar wel als je het apart gaat afwassen en afspoelen", volgens Ten Klooster. Het mooie aan een vaatwasser is dat die meestal één keer per dag of één keer per 2 dagen aangaat. Als je hem pas aanzet als hij helemaal vol zit, is één extra bakje of beker niet het probleem. Een vaatwasser draait een standaard aantal minuten en de hoeveelheid energie en water is hetzelfde."

Swart vult aan: "Als je een verpakking ontwerpt die heel vaak gebruikt kan worden, moet dat een besparing opleveren. Veel plastic belandt of in het milieu, of het wordt gewoon verbrand in afvalcentrales en dat zorgt weer voor uitstoot."

"Het is wel belangrijk dat de transport van herbruikbare verpakkingen goed geregeld wordt", zegt hij. "Voeding wordt over het algemeen regelmatig geleverd, omdat die vers moet zijn. Veel winkels krijgen dagelijks of meerdere keren per week geleverd. Dat is een kans om verpakkingen mee terug te nemen en dan op een centraal punt te laten reinigen. Dan voorkom je dat er extra moet worden gereden om de verpakkingen af te wassen."

Swart ziet een gat in de markt voor dienstverleners die dit soort concepten aanbieden. "Je ziet dat veel start-ups dit soort dingen hebben geprobeerd. Tot nu toe zijn het over het algemeen kleine bedrijfjes gebleven."

"Er zijn wel een paar grotere initiatieven, zoals Uzaje, dat vooral actief is in de regio Parijs. Tientallen restaurants en meer dan honderd winkels maken daar gebruik van de herbruikbare voedselverpakkingen die Uzaje aanbiedt. De restaurants en winkels rekenen statiegeld en nemen de bakjes na gebruik in. Uzaje wisselt de vieze bakjes om voor schone bakjes, en neemt de vieze bakjes mee naar de eigen fabriek om ze te reinigen. De winkels en restaurants hebben er verder geen omkijken naar."

5. Moet ik nu meer gaan betalen?

"Voor bedrijven komen er vanaf dit jaar extra kosten bij, omdat ze via extra belasting moeten meebetalen aan het opruimen van zwerfafval", zegt Swart. "Die hogere kosten zullen bedrijven mogelijk doorbereken aan de consument via de verpakkingstoeslag."

Swart legt uit dat bedrijven straks op grond van een Europese richtlijn medeverantwoordelijk worden gehouden voor het zwerfafvalprobleem. "Bedrijven moeten via extra belasting gaan betalen voor het opruimen van zwerfafval. Ze mogen een toeslag rekenen aan consumenten, maar de opbrengst moet wel worden gebruikt voor verduurzaming."

"Ondernemers moeten ook gaan nadenken over alternatieven voor herbruikbare verpakkingen en het reinigen daarvan. Gaan ze bijvoorbeeld de consumenten een gratis herbruikbare beker geven, of consumenten stempeltjes laten sparen voor een beker? Moet er misschien geïnvesteerd worden in herbruikbaar bestek en vaatwasmachines? Is er voor een bepaalde kunststof verpakking misschien een papieren alternatief? Bedrijven moeten echt wel aan de slag."

6. Hoe wordt gecontroleerd of de regels worden nageleefd?

"De Inspectie Leefomgeving (ILT), die ook verantwoordelijk is voor handhaving op statiegeld op blikjes, controleert op het gebruik van de toeslag op plastic wegwerpverpakkingen", weet Swart.

De econoom denkt dat een zelfstandige snackbar die geen onderdeel is van een keten, niet streng gecontroleerd wordt op het berekenen van de toeslag op wegwerpplastic. "De ILT heeft geen capaciteit om elk bedrijf te controleren. Ik denk dat de ILT meer achter de grote bedrijven aan zal gaan. Dit is een prikkel om snel over te gaan op actie en daarom denk ik dat de meeste grote bedrijven de maatregel vanzelf al zullen opvolgen."

7. Waarom is er nog geen verbod of beperking op andere plastic verpakkingen?

Ten Klooster denkt dat er niet snel iets zal veranderen in reguliere supermarktverpakkingen, zoals brood- en groenteverpakkingen. "Dat heeft te maken met houdbaarheid. Je kan je brood wel gaan verpakken in papier, maar dan is het de volgende dag uitgedroogd, dus dat schiet niet echt op. Ook is er kans op voedselverspilling. Dat ene brood vertegenwoordigt dan misschien wel tien verpakkingen, qua milieubelasting."

Ook gemak speelt een rol. "De verpakkingsindustrie probeert oplossingen aan te dragen voor wat de winkels in de schappen willen leggen en wat mensen willen kopen. Je hoeft iets niet af te wassen, je hoeft zelf geen herbruikbare verpakkingen mee te nemen in je tas. Dus gemak is de drijfveer achter oplossingen zoals verpakt brood en groente."

"Het is een soort wederzijdse afhankelijkheid. Vanuit milieu-overwegingen kun je wel zeggen dat supermarkten moeten stoppen met bepaalde verpakkingen. Maar als de Albert Heijn stopt met iets aanbieden vanwege een bepaalde verpakking en de concurrent biedt dit product wel aan, dan loopt de supermarkt inkomsten mis. Dit kan alleen werken met opgelegde maatregelen."

Swart vult aan: "De Europese richtlijn is begonnen met de verpakkingen die het meest in het milieu worden aangetroffen. Veel andere verpakkingen uit de supermarkt, bijvoorbeeld van voorgesneden groenten, bevatten producten waar je thuis mee kookt. Die verpakkingen worden veel vaker thuis weggegooid, en belanden daardoor minder vaak in het milieu."