Meerdere gemeenten met alle partijen in de coalitie: 'Kan werken, maar let op dat de democratie er niet onder lijdt'

Besturen met alle partijen in het college, zonder oppositie. Vroeger was dat best gebruikelijk voor gemeenten. En het lijkt erop dat een groeiend aantal gemeenten opnieuw een poging waagt, ziet hoogleraar Geerten Boogaard.

Zo werd in Nunspeet dit jaar een raadsakkoord getekend door alle partijen. De lokale partij Gemeentebelang, SGP, ChristenUnie, CDA en de gecombineerde fractie PvdA/GroenLinks zitten samen in de coalitie.

'We willen het anders doen'

"Iedereen moet mee kunnen doen, de speerpunten van alle partijen moeten ingebracht kunnen worden", zegt fractievoorzitter Marc Konings van Gemeentebelang.

Zijn partij is sinds de afgelopen gemeenteraadsverkiezingen de grootste partij in Nunspeet. Tot nu toe was de strenggelovige SGP altijd aan zet bij de coalitievorming. "Bij coalitievorming sluit je veel uit, daarom hebben wij nu tegen elkaar gezegd dat we het anders gaan doen."

'Samenwerken in plaats van polariseren'

Nunspeet is niet de enige gemeente waar alle partijen mogen meeregeren. Zundert, Bergen op Zoom, Laarbeek, Utrechtse Heuvelrug en Maashorst deden het al eerder.

"Soms gaat het goed, soms minder goed, wij moeten het ook nog maar zien. Maar ik denk dat ze in Den Haag en Europa wel iets van ons kunnen leren. Dat we samenwerken in plaats van polariseren", zegt Konings.

Nederland coalitieland

Alle partijen in de coalitie, als dat bij de traditie van een gemeente past kan dat zeker werken, denkt hoogleraar decentrale overheden Geerten Boogaard aan de Universiteit Leiden. "In Nunspeet zijn in het verleden bij belangrijke besluiten vaker grote meerderheden gevonden. Dus het ligt in de lijn van de traditie om met brede meerderheden te werken."

Maar is dat niet gek, dat je PvdA hebt gestemd en dan de SGP er gratis bij krijgt? "Zo werkt het in Nederland coalitieland", zegt Boogaard. "Je stemt op een partij en krijgt er altijd een paar andere gratis bij. Er moet altijd worden samengewerkt, compromissen worden gesloten. Het enige wat ze in Nunspeet anders doen, is compromissen sluiten met iedereen."

Zondagopening buiten akkoord

Het akkoord in Nunspeet is op hoofdlijnen gesloten, iedere partij kon speerpunten inbrengen. De belangrijkste punten zijn goed wonen tegen passende prijzen, prioriteit aan gezondheid en bewegen, een open bestuursstijl en gezonde financiën.

Gemeentebelang-fractievoorzitter Konings ziet geen echte struikelblokken. "We hebben de zondagsopenstelling van winkels buiten het akkoord gehouden. Bij vorige coalities was de zondagopening onbespreekbaar. Voorlopig is er in Nunspeet geen vraag naar en als die er wel komt, kan de gemeenteraad erover beslissen. En over bouwen, groen behouden en duurzaamheid zijn we het allemaal eens."

Nadeel voor democratie

Een voordeel van een coalitie zoals die in Nunspeet kan zijn dat besluiten breder gedragen worden door de kiezers, omdat alle partijen erbij betrokken zijn geweest, zegt hoogleraar Boogaard. Maar, waarschuwt hij, nadelen zijn er ook.

"Als er geen kritische oppositie is, vindt er minder discussie plaats. Dat kan slecht zijn voor de democratie binnen de gemeente. Een coalitiepartij is vaak minder kritisch naar de eigen wethouder(s) en die kritiek is juist nodig om het college van burgemeester en wethouders scherp te houden."

Ruimte voor kritiek

Als een gemeente besluit om een coalitie te vormen met alle partijen is het dus heel belangrijk dat er voldoende controle blijft op het college, zegt Boogaard. "Er moet goed gecheckt worden of het klopt wat wethouders zeggen, of er alternatieven zijn voor wat zij voorstellen." De gemeenteraad moet, kortom, de kans krijgen kritisch te zijn.

Het is dus belangrijk dat ze hier maatregelen voor nemen in Nunspeet, ruimte geven aan de controlerende functie van de gemeenteraad. Dat vereist openheid, benadrukt Boogaard. "Ik raad ze aan om goede afspraken maken over die controlerende functie. Bij een een coalitie en een oppositie gaat dat vanzelf, maar hier is dat niet het geval."

'We houden eigen standpunten'

In de Gelderse gemeente zit dat wel goed, zegt PvdA/Groenlinks-raadslid Sander Kouwenberg. De eensgezindheid in Nunspeet betekent niet dat partijen hun eigen standpunten in de wilgen hangen, benadrukt hij.

"Er zijn genoeg dingen waar wij het niet mee eens zijn, die vrijheid blijft er gewoon. Wij willen bijvoorbeeld zo weinig mogelijk bomen kappen voor woningbouw, andere partijen hebben daar minder moeite mee. Wij willen vergroenen en meer biodiversiteit."

Voorgekookte coalitievoorstellen

"Tot nu toe kregen we voorgekookte coalitievoorstellen voorgeschoteld, daar mocht je dan achteraf iets van vinden. Nu hebben wij 90 procent van onze speerpunten in het raadsakkoord."

Verschillen zullen er volgens hem ook blijven bestaan over hoeveel geld er naar bijvoorbeeld de bestrijding van armoede en eenzaamheid gaat. "Maar grote discussies, zoals euthanasie vinden landelijk plaats, daar hebben wij het in Nunspeet niet over."

Gezamenlijke wethouder

CDA en PvdA/GroenLinks krijgen samen één wethouder. Van CDA-huize, maar toch voor iedereen acceptabel. Afgesproken is dat deze wethouder ook de belangen van PvdA/GroenLinks bewaakt en niet alleen het CDA-standpunt vertolkt.

Konings: "Het zal af en toe best wel gaan schuren hier, maar we accepteren en respecteren elkaar. We komen met een oplossing in plaats van dat we de hakken in het zand zetten."