Meer giftige zware metalen komen in grondwater dan gedacht door 'staalslakken': 'Het maakt al het leven kapot'

De wet- en regelgeving voor het grootschalig gebruik van staalslakken - een restproduct van staalproductie - schiet tekort. Het gebruik is schadelijk voor mens en milieu en nodigt volgens experts ook uit tot 'illegale en duistere praktijken'.

Door het gebruik van het restproduct in onder andere wegenbouw spoelen er veel meer giftige zware metalen uit richting het grondwater dan altijd werd gedacht. Dat blijkt uit onderzoek van het RIVM in opdracht van de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT). Dat komt onder meer, omdat er veel meer gebruikt wordt dan waar rekening is gehouden in de regelgeving.

Staalslakken?

Staalslakken zijn een restproduct uit de staalindustrie - in Nederland voornamelijk afkomstig van Tata Steel. Ze zien eruit als een soort grote grijze stenen en worden gebruikt voor onder andere het bouwen van wegen en geluidswallen. Daarmee wordt het afval gerecycled

Het gebruik van staalslakken wordt volgens de ILT zelfs aangemoedigd. Aannemers krijgen volgens de inspectie namelijk geld toe voor het gebruik van staalslakken, terwijl een alternatief voor staalslakken (zand of grind) gewoon geld kost. Daardoor wordt er soms meer gebruikt dan nodig.

Het probleem

En dan het probleem: als deze staalslakken in contact komen water, bijvoorbeeld regen of grondwater, komen 'vrijwel alle denkbare metalen' vrij, blijkt uit de studie van het RIVM. En dat heeft schadelijke gevolgen voor mens en milieu. Het kan vissterfte en afsterven van water- en bodemleven tot gevolg hebben.

Daarbij vermoedt het RIVM dat staalslakken de oorzaak zijn van klachten bij omwonenden, zoals bloedneuzen, brandwonden en irritatie van de huid. De huidige regelgeving kan volgens de ILT de risico's niet inperken, omdat deze is opgesteld terwijl de gevaren niet bekend waren. De schadelijke effecten vinden ook over een lange periode plaats.

Bloedneuzen

Marjolein Hogeboom uit het Gelderse Eerbeek zag de gevolgen in het bosgebied vlak bij haar huis. Van de ene op de andere dag lag er een grote vuilnisberg, eerst alleen met gestort papier, maar dan met 239.000 ton staalslakken. "Ze wilden met de staalslakken de berg stabiliseren voor zonnepanelen, maar ik had er direct een slecht gevoel bij."

Toen Marjolein nog niet precies wist wat er aan de hand was, merkte ze onbewust al de gevaarlijke gevolgen van de afvalberg. "Het was een hele droge zomer, en de vrachtwagens reden die stort hier af en aan. Het stoof op", vertelt ze.

'Maakt al het leven dood'

Ze wandelde er dagelijks en kreeg enorm last van bloedneuzen, voegt Marjolein toe. "Dat vond ik heel gek, want ik had daar nooit last van. Maar toen wist ik nog niet dat het door de staalslakken kwam. Later toen ik het rapport las, zag ik dat je last kon krijgen van bijvoorbeeld bloedneuzen."

Wijzend naar de sloot die om de afvalberg heen ligt, vertelt ze: "Die lag er altijd al. Maar dan groeide er nog iets in. nu niet meer. Het maakt al het leven dood hier."

Alleen door bedrijven gemeten

Hoe dat precies zit, weet emeritus hoogleraar Milieuchemie en Toxicologie Jacob de Boer. "Metalen komen overal voor, maar boven bepaalde niveaus worden ze giftig en komt dat in het drinkwater dat wij binnenkrijgen. Vanaf bepaalde marges mogen wij het niet meer hebben. De hoeveelheden van het gebruik van staalslakken is gradueel steeds meer geworden. Dan komt er toch een moment, dat je constateert dat het uit de hand is gelopen."

Het probleem volgens De Boer is dat er te veel bezuinigd is op ambtenaren in het veld. "Er wordt niet meer gemeten, alleen maar door bedrijven. Dat is hier ook het geval. We zijn schoon water, schoon milieu en schone lucht vergeten. We hebben dat allemaal aan de bedrijven overgelaten."

Illegale en duistere praktijken'

De Boer adviseert om staalslakken 'met mate' te gebruiken. "Nu doet men maar wat", zegt hij. "Het gemene van staalslakken is dat je er niet voor hoeft te betalen. Dat vraagt ook om illegale en duistere praktijken."

"Het is aan het kabinet om wetgeving vast te leggen, anders krijgen we er op de lange termijn last van. Je moet het niet aan bedrijven overlaten."

ILT maakt zich zorgen

In een reactie laat de ILT weten dat zij zich op basis van het RIVM-rapport 'zorgen maken over de milieu hygiënische kwaliteit'.

"Op dit moment mogen -volgens de wetgeving- staalslakken worden toegepast als een vrij toepasbare bouwstof terwijl er toch schadelijke stoffen uit de staalslakken kunnen vrijkomen. Daarom vindt de ILT het van belang dat de wetgeving nog eens kritisch wordt bekeken om deze schadelijke effecten voor het milieu te beperken."