Meer en meer veroordeelden lukt het om DNA niet af te staan, terwijl dat wel verplicht is

Veroordeeld voor een zwaarder delict? Dan moet je verplicht DNA afstaan. Dat doen lang niet alle criminelen. Meer en meer ontduiken ze DNA-afname, zo blijkt uit cijfers in handen van EenVandaag. Op dit moment is Justitie op zoek naar 25.200 veroordeelden.

De moordenaar van oud-minister Els Borst kon lang uit handen van de politie blijven. Het DNA van Bart van U. was onbekend, terwijl hij wél eerder een ander delict had gepleegd dat zwaar genoeg was om DNA af te staan. Uit het onderzoek door de commissie Hoekstra bleek dat deze zaak niet op zichzelf stond: ruim 21.000 veroordeelden ontliepen DNA-afname. Uit opgevraagde cijfers van het ministerie van Justitie en Veiligheid blijkt dat dit aantal inmiddels is toegenomen tot ruim 25.000. En dat terwijl de commissie wel een eenvoudige oplossing voorstelde.

Onvindbaar na uitspraak vonnis

Vraag is natuurlijk hoe veroordeelden hier onderuit komen. Dat zit zo: het kan soms maanden, zelfs jaren, duren voordat een rechtszaak wordt behandeld. Intussen kan de verdachte alweer op vrije voeten zijn. Je kunt bijvoorbeeld iemand niet 2 jaar vasthouden voor een mishandeling. Als het vonnis is uitgesproken, moet de veroordeelde alsnog worden opgeroepen om DNA af te nemen.

Vaak weet Justitie dan niet waar de veroordeelde zich inmiddels bevindt. Uit de opgevraagde informatie van EenVandaag blijkt dat 98 procent van de gezochte veroordeelden niet staat ingeschreven in de Basisregistratie Personen (BRP). Zo kan de veroordeelde naar het buitenland zijn vertrokken of hier geen vaste woon- of verblijfplaats hebben. Justitie weet dan niet meer hoe ze de veroordeelden moeten oproepen voor afname van DNA.

'Zorgwekkende ontwikkeling'

Wicky van der Meijs vertegenwoordigt belangen van nabestaanden in cold cases. Ook zij vindt dat er nu echt iets moet gebeuren. "Ik zit zo fel in deze discussie omdat mijn vader nu bijna 19 jaar geleden vermoord is. De dader loopt nog steeds vrij rond en ik vind dat de daders van bijna duizend onopgeloste moorden zich niet vrij mogen wanen."

Ook Tweede Kamerlid Kees van der Staaij (SGP) pleit al jaren voor het oplossen van dit soort zaken en ziet de toename als een groot maatschappelijk probleem. "Buitengewoon zorgwekkend", noemt hij het. "Het is ontzettend te betreuren dat er niet veel meer DNA-profielen worden vastgesteld, omdat dat echt kan helpen om zaken op te lossen."

Oplossing: neem eerder DNA af

De oplossing is simpel, zo zei de commissie Hoekstra al in 2015. Neem eerder wangslijm af op het moment van inverzekeringstelling. Als de verdachte dan later wordt veroordeeld bij de rechter, kan het DNA worden opgenomen in de databank. Wordt de verdachte vrijgesproken, dan wordt DNA vernietigd.

Een prima oplossing, vindt Van der Staaij: "Die mensen hebben er een belang bij om juist niet mee te werken als ze iets op hun kerfstok hebben. Dus dat is precies de reden waarom het eerder moet." Opvallend is dat het kabinet in 2015 al zei dat ze aanbeveling van de commissie zouden overnemen, maar dat is nog niet gebeurd. "Doe wat beloofd is, blijf het niet eindeloos bureaucratisch bekijken, maar stuur een wetsvoorstel hierover naar de Kamer", zegt Van der Staaij.

Vraagtekens bij privacy

Kritiek is er ook op vervroegde afname. D66-Kamerlid Maarten Groothuizen heeft vooral een principieel bezwaar tegen het eerder verplicht afnemen van DNA. "Het probleem is dat je gevoelig materiaal afneemt, voordat iemand is veroordeeld. Het is een behoorlijke inbreuk op je privacy, terwijl nog niet is bewezen dat je schuldig bent. Bovendien blijken veel mensen die in verzekering worden gesteld later onschuldig. Dan is het maar de vraag of het eenmaal opgenomen DNA-materiaal wel uit die systemen verdwijnt. Het is eerder voorgekomen dat dit soort systemen niet feilloos werken."

Als je dan al eerder DNA wilt afnemen, doe dat dan niet bij inverzekeringstelling maar later, bij de de inbewaringstelling, bepleit Groothuizen. "Dat is het moment dat voor het eerst een onafhankelijke rechter besluit dat de verdachte langer moet vastzitten, in afwachting van zijn proces. Dan is de kans minder groot dat hij onschuldig vastzit."

Hellend vlak

Volgens advocaat Tjalling van der Goot schuilt er een ander gevaar in eerder DNA afnemen. De grens om iemand in voorlopige hechtenis te nemen, zou hiermee verschuiven.

"Het is een hellend vlak", waarschuwt hij. "Voor steeds kleinere delicten worden verdachten in verzekering gesteld en dus wordt DNA afgenomen. Hoe gaat dit verder? Mag je straks ook bij geldboetes DNA afnemen? Er moet ergens een grens worden gesteld."

Ministerie onderzoekt eerder afnemen van DNA

Het ministerie van Justitie en Veiligheid laat weten dat er op dit moment actie wordt ondernomen om de Wet afname van DNA te verbeteren. Zo loopt er een haalbaarheidsstudie naar afname van celmateriaal in een eerdere fase. Bijvoorbeeld in fase van verhoor of inverzekeringstelling van de verdachte, zoals ook Kamerlid Van der Staaij voorstelt.

Dat onderzoek moet einde van 2020 zijn afgerond, meldt het ministerie. Ook onderzoekt Veiligheid en Justitie of het mogelijk is om van een bepaalde groep verdachten het DNA-profiel sowieso meteen op te stellen en te vergelijken in de DNA databank.