Het was een vreemde gewaarwording voor de Zeeuwse filmmaker Matthias Hoekman (34). Hij draaide afgelopen jaar een film over een vergeten operatie die cruciaal is geweest voor de bevrijding van Nederland. Toen hij begon met monteren ging het land op slot.
Het is een stukje geschiedenis dat snel wordt vergeten: de slag om de Schelde. Toch is het de grootste slag die op Nederlands grondgebied plaatsvond tijdens de Tweede Wereldoorlog. Matthias besloot deze geschiedenis vast te leggen in een fictiefilm en maakte zo kennis met zijn eigen familiegeschiedenis.
Bombardement in Zeeland
"Eigenlijk was Walcheren, dat aan de monding van de Westerschelde ligt, het laatste punt waar de Duitsers nog zaten", vertelt de filmmaker. De geallieerden hadden september 1944 de haven van Antwerpen al in handen, maar niet de route ernaartoe. Niet de bezetter maar de bevrijder bombardeerde Zeeland: "De geallieerden bombardeerden de dijken en zetten heel Walcheren opzettelijk onder water."
De dijk bij Westkapelle is een van de plekken die op 3 oktober 1944 werd gebombardeerd. 47 mensen vluchtten een molen in de Utrechtsestraat in. "Er zijn er drie levend uit gekomen: een vader met zijn baby en kraamverzorgster Jo Theune." Op die laatste baseerde Matthias zijn film.
Persoonlijke familiegeschiedenis
Grit gaat over het verdriet van een moeder in oorlogstijd die, bedolven onder het puin vecht voor haar leven. In de film zie je de kraamverzorgster in doodsnood onder het puin terwijl het water langzaam tot de lippen stijgt. Ze krijgt flashbacks die zijn geïnspireerd op de persoonlijke familiegeschiedenis van Matthias Hoekman.
"Mijn moeder had altijd een foto hangen van een vrouw met vier kinderen." Op de foto staat de overgrootmoeder van Matthias, die in Domburg woonde. Ze ontsnapte aan het bombardement en werd geëvacueerd. Toch kwamer twee van haar kinderen, die ook op de foto staan, om bij De slag om de Schelde. "De 11-jarige Willem in Domburg en de 3-jarige Maria door een Duitse V1 in Krabbendijke."
Bizarre ontdekking
Ook de Zeeuwse verzetsstrijder Wouter Damen kreeg een rol in de film. "Ik ontdekte zijn verhaal." Hij deed verzetswerk vanuit zijn drogistij in Middelburg en overleefde dit niet. In de film krijgt hij de rol van de echtgenoot van de vrouw die door het bombardement in de problemen komt.
Toen hij tijdens de research een foto in handen kreeg van deze bekende verzetsstrijder deed Matthias een bizarre ontdekking. Op de foto herkende hij zijn eigen vensterraam. "Het bijzondere van die foto was dat ik hem zag staan voor zijn drogisterij en rechts daarvan het raam van het huis waar ik op dat moment bezig was met het scenario van de film."
'Er is veel grijs'
Ook de generatie na dat van zijn overgrootouders heeft nog te maken gehad met de naweeën van het bombardement en de Tweede Wereldoorlog . Zo hielp zijn opa mee met de wederopbouw. Door het maken van de film is de oorlogsgeschiedenis nóg meer gaan leven bij de geboren Middelburger.
"Mijn oma vertelde dat de oorlog een rare tijd was: je wist niet wanneer het eindigde. Hier op Walcheren werden bij veel gezinnen een Duitse soldaat ondergebracht. Die waren 18, 19 jaar oud. Mijn oma, was 14,15. Ze vertelde dat ze wel een oogje had op zo'n Duitser. Het leert dat de oorlog menselijk is, er is veel grijs."
Dodelijke vloedgolf
Tijdens het bombardement en de vloedgolf die daarop volgde stierven alleen al in Westkapelle 158 mensen. Op de begraafplaats van het dorp, aan de voet van vuurtoren 'Het Hoge Licht', is een monument voor deze mensen. "Ik stond hier in de winter, het was een een beetje diezig, mistig. Toen besefte ik dat de filmpersonages waar ik zo mee bezig was écht hebben geleefd."
Matthias Hoekman wijst naar de gedenksteen met het opschrift 'Kornelis Brasser, 9 jaar'. De kraamverzorgster onder het puin schreeuwt in de film hartverscheurend om de jongen: "Keesje!" Er komt geen antwoord meer. De film is surrealistisch, grijpt de kijker 9 minuten lang bij de keel en dwingt je in het uur van de dood van een jonge vrouw te zijn.
Monteren tijdens de lockdown
Het was voor de Zeeuwse filmmaker een donkere tijd om juist dit verhaal tijdens de intelligente lockdown te monteren. "Ik zat in de montage en dacht: de wereld zit hier nu niet meer op te wachten." Toch is hij blij dat hij onder veel kleinere beperkingen dan in de oorlog dit verhaal in vrijheid mocht maken.
Zo had hij contact met de kleinzoon van verzetsman Damen. "Ik merkte in zijn brief dat hij het heel bijzonder vond dat ik een film maakte over deze geschiedenis." Het leven van zijn opa stopte ineens en werd een naam met een kruisje en een datum. "Dat is het mooie van deze film, dat deze verhalen, hoe klein dan ook, betekenis hebben gekregen." 4 september is de uitgestelde premiere in het Bevrijdingsmuseum van Nieuwdorp. Dan zijn nog vier korte films over de Slag om de Schelde te zien.
Vragen? Stel ze!
Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.