Mag de PVV als grootste partij worden buitengesloten? En andere vragen over de winnaar van de verkiezingen beantwoord

Nederland heeft gekozen: de PVV behaalt een monsterzege en wordt met 37 zetels veruit de grootste partij in de nieuwe Tweede Kamer. Wij vroegen wat jullie wilden weten over de uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen.

Er kwamen heel veel vragen binnen over de grote verkiezingswinst van de PVV. Een selectie van die vragen leggen we voor aan politiek commentator Joost Vullings van EenVandaag.

1. Is het mogelijk dat partijen toch weigeren met de PVV samen te werken? Dat is toch niet democratisch?

Ja, het is mogelijk dat partijen weigeren met de PVV samen te werken, zegt politiek commentator Vullings. "In onze democratie zijn partijen niet verplicht om samen te werken, ook niet met de grootste partij. Het is traditie dat de grootste partij regeert, maar dat is geen verplichting vanuit het staatsrecht."

"Daarbij zeg ik wel dat deze overwinning natuurlijk supergroot is en dat de kiezer hiermee een duidelijk signaal heeft gegeven, dus je kan dit niet zomaar negeren. Het zou ook politiek heel dom zijn om Wilders opzij te schuiven, dat is echt een belediging voor zijn miljoenen kiezers."

En bij een democratie horen ook uitslagen die voor andere partijen rot zijn, voegt Vullings daaraan toe. Hij vindt dat de VVD en NSC op zijn minst de optie om met de PVV te regeren serieus moeten onderzoeken: "Ook omdat we weten dat hun achterban dat niet erg zou vinden."

2. Wat gebeurt er als het de PVV niet lukt om een meerderheidscoalitie te vormen? Zit er een limiet aan hoe lang dit mag duren?

Als het echt niet lukt om met de PVV tot een meerderheidscoalitie te komen, dan kunnen we natuurlijk nieuwe Tweede Kamerverkiezingen organiseren. Maar dat gebeurt normaal gesproken niet voordat alle andere opties uitgebreid over rechts en links verkend zijn. Als het met de PVV echt niet lukt dan komt het initiatief bij de op een na grootste partij te liggen, legt Vullings uit.

Omdat een kabinet met GroenLinks-PvdA ook niet meteen voor de hand lijkt te liggen, zou volgens hem een andere optie kunnen zijn: VVD, NSC en BBB met gedoogsteun van Wilders. "Maar dan is het natuurlijk raar dat de gedoogsteun komt van de grootste partij, die dan dus niet de premier levert."

Er zijn in ieder geval geen regels voor de formatie, weet de politiek commentator. "'De formatie' bestaat ook niet in de Grondwet, daarin staat alleen dát er een regering moet komen, maar over het hoé staat er niets."

3. Welke standpunten uit het verkiezingsprogramma van de PVV zijn juridisch of staatsrechtelijk niet uitvoerbaar?

Wilders heeft in het verleden gepleit voor het verbieden van de Koran en bijvoorbeeld islamitische scholen. Zo'n verbod gaat tegen de vrijheid van godsdienst en levensovertuiging in, en daarmee ook tegen de Grondwet. Een asielstop, waar de PVV voor pleit, mag niet volgens het Vluchtelingenverdrag van de VN én het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. En een standpunt als het instellen van een digitale schandpaal voor criminelen is ook moeilijk te rijmen met het recht.

Vullings benadrukt dat Wilders heeft gezegd dat hij binnen de wet wil blijven opereren, maar verwacht dat het tot frustratie bij Wilders kan leiden als de PVV-leider erachter komt dat het niet zo eenvoudig is om zijn standpunten 'binnen de wet' te realiseren.

Natuurlijk kunnen wetten aangepast worden, zegt de politiek commentator. "Maar zeker Europees is dat een kansloos traject. En ook in Nederland gaat dat niet zomaar, je coalitiepartners moeten het bijvoorbeeld ook willen, en er moet genoeg steun zijn in de Eerste Kamer."

4. Zou het verstandig zijn van Wilders om het premierschap over te laten aan een andere partij?

Als we gewoon een meerderheidskabinet gaan vormen, dan is de stelregel dat Wilders - als leider van de grootste partij - gewoon premier wordt, zegt Vullings.

"Op dat punt zijn we nog niet, want er moet nog volop verkend gaan worden, en daar moet nog een advies uit volgen, etcetera. Maar het is gek om de PVV wel te laten meeregeren, maar niet de premier te laten leveren. Ik denk ook niet dat andere lijsttrekkers dat zouden willen: dan heeft diegene zijn of haar plek in het Torentje te danken aan Wilders en staat bij hem in het krijt."

5. De PVV heeft maar één lid, hoe komt besluitvorming dan tot stand en waar gaat Wilders goede ministers vandaan halen?

"Wilders zal zeggen dat hij kandidaten heeft, maar ik kan ze niet zo snel verzinnen", zegt Vullings. "Hij heeft maar 45 kandidaten op zijn lijst staan. Een enkeling wordt misschien minister of staatssecretaris, dus dan blijven er niet veel kandidaten over om de 37 zetels in de Tweede Kamer mee te vullen."

Een ander probleem: er zijn weinig kandidaten met bestuurlijke ervaring bij de PVV. "Wilders noemt eigenlijk altijd alleen de naam van Kamerlid Fleur Agema. Verder zijn het vrijwel allemaal regionale politici." Tussen 2019 en 2021 heeft de partij een gedeputeerde geleverd in Limburg en sinds deze zomer zit er een PVV'er in het provinciebestuur van Flevoland.

6. Is de PVV nu geen 'one-issuepartij' meer?

De PVV had natuurlijk altijd de anti-islam als belangrijkste 'issue', zegt Vullings. Maar het is volgens hem al jarenlang geen one-issuepartij meer: "En de anti-islam is ook niet meer het belangrijkste issue, niet voor Wilders zelf en ook niet voor de kiezer. Hij zal beseffen dat de achterban vooral wil dat er iets aan migratie gebeurt."

"Dus migratie is een tweede, belangrijke 'issue'. En daarnaast heeft de PVV op klimaat en zorg ook best een duidelijk profiel", zegt Vullings. De politiek commentator denkt dan ook dat de PVV genoeg Kamerleden in huis heeft die voldoende dossierkennis hebben om Wilders in een formatie te ondersteunen."