Op Schiermonnikoog lijkt een oplossing voor het stikstofprobleem in zicht: zeven boeren verkleinen vrijwillig hun veestapel en vullen hun inkomen op een andere manier aan. Maar Brusselse regels leiden al jaren tot uitstel en mogelijk zelfs tot afstel.
Ludie van der Bijl is al meer dan 30 jaar veehouder op Schiermonnikoog. Hij heeft zo'n vijftig melkkoeien. Zijn bedrijf ligt pal naast het duingebied van het eiland. En die duinen hebben de status Natura2000, kwetsbare natuur dus. Ook op Schiermonnikoog is die natuur overbelast met stikstof. Daarom zou een van de zeven veehouders op het eiland het bedrijf moeten beëindigen.
Oplossing voor stikstof
Maar geen van de boeren op Schier wil stoppen. Ze hebben een eigen oplossing bedacht, zodat ze alle zeven kunnen doorgaan met hun bedrijf. Hun idee wordt door iedereen omarmd, ook door de provincie Friesland en de minister van Landbouw. Maar nu het op betalen aankomt, lijkt de overheid niet thuis te geven.
"Daar balen we stevig van", zegt veehouder Ludie van der Bijl, hij is woordvoerder namens de zeven boeren op Schiermonnikoog. "Op een gegeven moment moet de overheid verantwoordelijkheid nemen, dat blijkt lastig."
Eigen kaasbedrijf
De boeren willen overstappen op kringlooplandbouw om de schade te beperken. Daarnaast willen de veehouders op Schiermonnikoog samen 35 procent van hun koeien inleveren. Dat zou betekenen dat er van de 650 koeien nog zo'n 450 koeien overblijven. Met het inleveren van die 35 procent doen ze meer dan de 20 procent reductie die eigenlijk zou moeten.
De boeren hebben een verdienmodel bedacht waarmee ze alle zeven het hoofd boven water kunnen houden. Want van de 3 miljoen liter melk die de resterende koeien geven willen ze hun eigen kaas gaan maken. En die kaas en andere zuivel deels op Schiermonnikoog verkopen aan toeristen. De rest van de kaas zal op het vasteland aan de man moeten worden gebracht.
Bij kringlooplandbouw komt zo min mogelijk afval vrij, is de uitstoot van schadelijke stoffen zo klein mogelijk en worden grondstoffen en eindproducten met zo min mogelijk verliezen benut.
2 miljoen euro
De boeren rekenen erop dat ze ter overbrugging gebruik kunnen maken van de 2 miljoen euro die de provincie normaal gesproken beschikbaar stelt aan een boer die vanwege de stikstofproblematiek moet worden uitgekocht.
"Dat geld ligt op de plank bij de provincie", zegt Van der Bijl. "Er hoeft nu geen boer te worden uitgekocht, want wij gaan gezamenlijk minder dieren houden. Maar die 2 miljoen hebben we samen nodig om de eerste 5 jaar te overbruggen." De boeren op Schier gaan ervan uit dat hun kaasfabriek na 5 jaar rendabel is.
Geld komt maar niet
Het businessplan is nu bijna klaar. Voordat de boeren verder kunnen hebben ze het geld van de provincie nodig. Maar dat geld komt maar niet. Volgens de provincie kan de 2 miljoen euro niet beschikbaar worden gesteld omdat Brussel dit ziet als staatssteun. En dat is verboden.
"We zijn al 3 jaar bezig en wachten al die tijd op groen licht voor die 2 miljoen euro. Dit is een voorbeeldproject voor de rest van Nederland. Als je ziet hoe lang het hier duurt voordat de kringlooplandbouw van de grond komt, wat betekent dat dan wel niet voor andere boeren in het land die willen overschakelen? Dat gaat in mijn ogen heel lang duren", zegt Van der Bijl.
Geen gesubsidieerde hobby
De provincie is blij met het kringloopinitiatief van de boeren en zegt er alles voor over te hebben dat het op Schiermonnikoog gaat slagen. Maar het is volgens gedeputeerde Johannes Kramer uitgesloten dat de omschakeling van de boeren in zijn geheel door de Nederlandse belastingbetaler wordt betaald. "Nog los van het feit dat die 2 miljoen als staatssteun wordt gezien, is landbouw gewoon een economische activiteit en geen gesubsidieerde hobby", zegt Kramer.
Hij wil dat zuivelbedrijf FrieslandCampina, met wie de boeren een contract hebben, en de Rabobank ook een bijdrage gaan leveren aan de duurzame landbouw op het eiland. Kramer wil op korte termijn met alle partijen om tafel om tot een oplossing te komen.
Stekker eruit
Van der Bijl ziet het niet gebeuren dat FrieslandCampina en de Rabobank gaan bijdragen. Hij rekent op de 2 miljoen euro die boeren ook elders krijgen als ze stoppen met hun bedrijf. Als dat geld niet komt is het snel gedaan met het initiatief op Schiermonnikoog, dan gaat de stekker er volgens hem uit.
"We hebben het geld nodig, we hebben know-how van anderen nodig, die doen dat niet gratis. En als het geld niet komt, dan zou het best kunnen betekenen dat we het project over 2 maanden on hold zetten, of dat we moeten stoppen", vertelt Van der Bijl.
Intensiever boeren
Jan Willem Erisman is stikstofdeskundige bij het Louis Bolkinstituut. Dat instituut adviseert over duurzame landbouw. Erisman staat ook de boeren op Schiermonnikoog bij in hun overschakeling naar duurzame landbouw. Als het project op Schier slaagt biedt het volgens hem perspectief voor heel veel boeren.
Als het niet slaagt vreest hij dat er drie of vier boeren op het eiland overblijven die juist intensiever gaan boeren. "Voor boeren is het de vraag: hoe kan ik rondkomen als ik aan productievermindering moet gaan doen? De minister ziet dat als een kans, maar op Schier krijgen we het nog niet eens geregeld. De tijd begint wel te dringen", zegt Erisman.
Het ministerie van Landbouw laat weten nog een oplossing te zoeken voor de kringloopboeren op Schiermonnikoog. Het ministerie erkent dat toestemming van de Europese Commissie voor financiële steun nodig is. Gesprekken met Brussel daarover moeten nog beginnen.
Vragen? Stel ze!
Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.