Waarom populariteit van 'koning van het volk' Willem-Alexander daalt: 'Niet te verklaren dat hij in rijkdom en weelde leeft'

De populariteit van het koningshuis is het afgelopen jaar niet gestegen, blijkt uit onderzoek onder leden van het EenVandaag Opiniepanel. Is een monarchie in Nederland nog wel van deze tijd? We vroegen het staatsrechtdeskundige Paul Bovend'Eert.

De koning is het enige lid van de regering dat niet democratisch is gekozen of benoemd is, en bovendien onschendbaar is. "Veel mensen pleiten daarom voor een verandering", zegt hoogleraar staatsrecht Paul Bovend'Eert van de Radboud Universiteit in Nijmegen.

'Doe maar gewoon'

Dat het koningshuis steeds meer aan populariteit verliest, is volgens de staatsrechtdeskundige niet alleen te wijten aan de bekende missers tijdens de coronacrisis. Er is ook een veranderende houding van de samenleving, vooral bij jongeren, ziet hij.

"De voorrangspositie van het koningshuis is uit de tijd. Vroeger hadden mensen meer begrip voor de privileges van de monarchie, nu denken veel jonge mensen: doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg", legt Bovend'Eert uit. "Die voorrangspositie is steeds moeilijker te verdedigen."

100 miljoen per jaar

De manier waarop koning Willem-Alexander zich laat zien, als een koning van het volk, vloekt volgens hem met het prijskaartje dat aan de monarchie hangt. "Het is niet te verklaren dat hij als burgervader in rijkdom en weelde leeft, woont en reist."

"Het koningshuis kost Nederland ongeveer 100 miljoen euro per jaar. En de koning krijgt ongeveer 1 miljoen euro salaris, belastingvrij. Het is niet vreemd dat er mensen willen kijken of het soberder en normaler kan", zegt Bovend'Eert.

Oranjes leven in 'glazen huis'

De Oranjes kunnen zich dan ook minder misstappen veroorloven dan vroeger. De media stelden zich toen terughoudend op en brachten niet alles naar buiten. Nu leven ze in een 'glazen huis', ziet de staatsrechtdeskundige: "Alles wordt opgenomen en er wordt openlijk kritiek op ze geuit."

"Het is moeilijk geworden, de transparantie en openheid zijn noodgedwongen toegenomen", vervolgt hij. Daardoor is het leven voor de koning en zijn familie volgens hem ook ingewikkelder geworden.

Koning heeft ceremoniële rol

De koning heeft in Nederland voornamelijk een ceremoniële rol en geen beslissende. Al weten we dat volgens Bovend'Eert nooit helemaal zeker, want Willem-Alexander maakt wel deel uit van de regering. Hij ondertekent wetten en overlegt wekelijks met premier Mark Rutte.

"Wat er gezegd wordt tijdens dat gesprek, weten we niet. Dat is altijd vertrouwelijk", legt hij uit. "Ik denk dat we er vanuit kunnen gaan dat wat er in de stukken staat, namelijk dat de koning in de regering een adviserende en raadplegende rol heeft, klopt. Maar zeker weten doen we alleen niet."

Loyaliteit nodig

Ondertussen is de dalende populariteit wel een punt van zorgen voor het Koninklijk Huis. Die heeft namelijk de populariteit en loyaliteit van de bevolking nodig om te kunnen bestaan. Maar dat de populariteit daalt, betekent niet dat we het koningshuis direct moeten afschaffen.

"We voelen ook verbondenheid met het Huis van Oranje en hun rijke historie", zegt Bovend'Eert. "Daarnaast is afschaffen niet zo simpel."

Afschaffen is moeilijk traject

Er is geen meerderheid in het parlement voor het afschaffen van de monarchie. Mocht die er wel komen, dan is het een moeilijk traject. Daarvoor moet namelijk de Grondwet worden gewijzigd en moet de rol van de koning(in) uit elk artikel van de Grondwet worden geschrapt.

Elke wijziging moet in twee rondes worden goedgekeurd door zowel de Eerste als de Tweede Kamer. Daarna moet het staatshoofd, de koning(in) dus, de wet ondertekenen en in theorie kan de vorst dat weigeren, met een gigantische constitutionele crisis als gevolg, legt de hoogleraar uit.

Europese Unie kijkt mee

"De Staten-Generaal kan de koning of koningin dan 'buitenstaat' klaren. Mocht de troonopvolger het ondertekenen ook weigeren, dan kan deze ook rekenen op een buitenstaatverklaring. Dan kan de Raad van State de rol van het staatshoofd overnemen en zelf de wet ondertekenen", legt Bovend'Eert uit.

Al moeten we er volgens hem ook rekening mee houden dat de Europese Unie in zo'n dergelijke situatie meekijkt, vanuit het perspectief van de rechtsstaat. "Is de rechtsstaat in gevaar als de monarchie wordt afgeschaft? Nee? Dan heeft Brussel er geen problemen mee."