Klimaatneutraal leven, kan dat eigenlijk wel? En andere vragen over de energietransitie beantwoord

De EU investeert 4,6 miljard euro in klimaatneutrale projecten. Die moeten helpen het wettelijke doel te halen om in 2050 netto geen extra CO2-uitstoot meer te veroorzaken. Voor EenVandaag Vraagt vroegen we wat jullie hierover wilden weten.

Heleen de Coninck, klimaathoogleraar aan de Technische Universiteit Eindhoven en de Radboud Universiteit, en Kornelis Blok, emeritus-hoogleraar Energy Systems Analysis aan de Technische Universiteit Delft beantwoorden jullie vragen. Beiden zijn ook raadsleden van de Wetenschappelijke Klimaatraad.

1. Zal het begrip 'klimaatneutraal' over 30 jaar hetzelfde betekenen als vandaag? En is het op dit moment anders dan in 1992?

"Zowel in de Europese klimaatwet als in de Nederlandse wet is het begrip 'klimaatneutraal' gedefinieerd als: netto nul uitstoot van broeikasgassen", begint De Coninck. "Dit wil zeggen dat we net zoveel broeikasgassen uitstoten als dat we uit de lucht halen. Op dat moment ben je 'klimaatneutraal'," legt ze uit.

"In 1992 was het begrip nog helemaal niet aan de orde", vervolgt de hoogleraar. De uitstoot van koolstofdioxide (CO2) lag toen rond de 20 tot 25 miljard ton, terwijl we tegenwoordig dubbel zoveel emissies hebben. In de jaren 90 konden we een stukje klimaatverandering voorkomen door de uitstoot zoveel mogelijk te verminderen. Maar rond 2010 werd het duidelijk dat we terug naar nul uitstoot van broeikasgassen moeten om onder een bepaalde temperatuur te blijven", legt ze uit.

"Het woord 'klimaatneutraal' is dus een vrij recent begrip. Dat kwam doordat we onze uitstoot niet naar beneden hebben gebracht, waardoor het noodzakelijk werd om nul of zelfs negatief te zijn. Ik vermoed dat het begrip 'klimaatneutraal' over 30 jaar nog steeds dezelfde betekenis heeft. Simpelweg omdat de Klimaatwet dan nog steeds geldt", zegt De Coninck.

2. Wat wordt er in Europa verstaan onder 'klimaatneutrale projecten'?

De Coninck: "Dit zijn hernieuwbare energieprojecten of groene waterstofprojecten. Ook kunnen dit projecten zijn die fossiele brandstoffen proberen te vermijden. Maar als je inzoomt op dit soort projecten zit er stiekem altijd wel ergens uitstoot in. Neem bijvoorbeeld windmolens: die worden gemaakt van staal, en dat wordt niet klimaatneutraal gemaakt. Dus wil je echt op nul uitstoot uitkomen, dan zou je de hele economie klimaatneutraal moeten maken."

"Je bent als land klimaatneutraal wanneer je evenveel uitstoot als dat je vastlegt, gaat emeritus-hoogleraar Kornelis Blok verder. "Als je een bos plant, dan leg je CO2 vast. Een boom haalt namelijk CO2 uit de atmosfeer en legt dat vervolgens vast in stam, tak en bladeren. En de koolstofdioxide die je vastlegt compenseert voor een deel wat je uitstoot", legt hij uit.

Hij geeft een voorbeeld: "Stel dat je een staalfabriek hebt waarvoor het niet zo makkelijk is om klimaatneutraal te worden, en daar tegenover staat dat je ook bossen aanlegt, dan kun je als land alsnog klimaatneutraal zijn."

In de praktijk subsidieert de Europese Commissie dus projecten die geen impact hebben op het klimaat doordat ze geen broeikasgassen uitstoten, vat Blok samen. Andere voorbeelden van klimaatneutrale projecten zijn schepen die op duurzame waterstof varen of een staalfabriek die geheel op waterstof draait.

3. Hoe wordt bepaald hoeveel een Europees land nog mag uitstoten?

Blok: "De Europese Unie heeft een doelstelling van 55 procent reductie van broeikasgassen in 2030 ten opzichte van 1990. Om dit doel te halen wordt dit opgesplitst in twee categorieën. Grote bedrijven en elektriciteitscentrales hebben een gemeenschappelijk doel gekregen."

"Voor andere categorieën zoals auto's, huizen en de landbouw, geldt dat ieder land een eigen doelstelling krijgt van de EU die gebaseerd is op een formule waarin de welvaart van het land wordt meegenomen. Dus een rijk land als Nederland moet meer reduceren dan een minder rijk land zoals Bulgarije", legt Blok uit.

Er is een aantal landen die een stap verder willen gaan met het terugdringen van broeikasgassen, weet De Coninck. "Duitsland heeft gezegd in 2030 70 procent minder broeikasgassen te willen uitstoten, Finland wil in 2035 al klimaatneutraal zijn."

4. Heeft het wel zin om als klein deel van de wereld aan de klimaatdoelen vast te houden, als de rest van de wereld niet ook op gelijke voet meedoet?

"Ik begrijp de vraag helemaal," zegt De Coninck, "maar de rest van de wereld doet ook veel. De Verenigde Staten streven op dit moment nog, net als de EU, naar klimaatneutraliteit. En China wil in 2060 neutraal zijn in de uitstoot van CO2."

"Ze liggen goed op koers, met steden waar alle auto's al elektrisch zijn, enorme investeringen in treinnetwerken, hernieuwbare elektriciteit en kerncentrales. Hoewel China vaak als kolenmagnaat wordt gezien, is het ook op veel vlakken duurzaam."

"Daarnaast stoot Nederland ten opzichte van andere rijke landen relatief veel CO2 uit: zo'n 10 ton per persoon. In de Verenigde Staten is dat zelfs het dubbele, maar in China en Frankrijk ligt het rond de 7 ton, en in India slechts op 2 ton, vanwege lagere consumptie. Wachten tot anderen meer doen, is daarom niet logisch."

5. Is nul uitstoot wel voldoende? Moet er niet ook meer CO2 uit de lucht gehaald worden?

"Het streven is inderdaad om na 2050 meer broeikasgassen uit de lucht te halen dan dat we erin stoppen", zegt De Coninck. "In 2050 moeten we dus klimaatneutraal zijn, en daarna netto negatief. Zodat de temperatuur omlaag kan worden gebracht."

De Wetenschappelijke Klimaatraad heeft een rapport uitgebracht waarin staat wat Nederland na 2050 zou moeten doen aan CO2-verwijdering om de temperatuuroverschrijdingen terug te dringen en de overgebleven uitstoot te compenseren.

6. Mensen worden aangespoord om klimaatneutraal te leven, maar is dat wel mogelijk?

"Het is nu vrijwel onmogelijk om klimaatneutraal te leven. Niet omdat we het niet willen, maar omdat we in een fossiele wereld leven", zegt De Coninck. "Alternatieven, zoals reizen per trein in plaats van vliegen, zijn vaak duurder, trager en minder toegankelijk, waardoor vervuilendere opties aantrekkelijker blijven."

Ze legt uit dat burgers niet volledig de schuld kunnen krijgen: "Bedrijven als Shell leveren wat gevraagd wordt, maar mensen worden ook in een systeem gedwongen waarin ze afhankelijk zijn van auto's en benzine." Volgens haar moeten bedrijven hun producten aanpassen en overheden duurzame keuzes aantrekkelijker maken: "Dan zullen veel mensen bereid zijn duurzaam te leven."

Wat je zelf kunt doen

"Mensen hebben ook een eigen verantwoordelijkheid", vervolgt ze. "Er is niet één ding dat je het beste kunt doen. Maar Nederlanders stoten vooral veel uit door het kopen en weer weggooien van spullen, door energieverbruik in huis, voedsel (vooral vlees en zuivel), en transport. Al deze dingen kun je proberen te verminderen of vervangen door milieuvriendelijkere alternatieven."

"Je kunt van elke actie die je onderneemt bedenken hoe je het milieuvriendelijker zou kunnen doen. Dat kan al bij iets simpels als Sinterklaas of Kerst vieren: bedenk hoeveel spullen je daarvoor koopt, of hoe je minder papier en plastic verpakkingen kunt gebruiken."

7. Hoe kunnen we stoppen met het verbruiken van fossiele brandstoffen en toch de producten houden die we nodig hebben?

"Voor de productie van plastic zijn koolstofatomen nodig en die halen we nu inderdaad uit fossiele brandstoffen, vooral uit olie. Als je daarvan af wil, dan moet je die koolstofatomen op een andere manier krijgen. Dat kan op drie manieren: je kunt die atomen uit gerecyclede plastics halen, je kunt ze uit biomassa halen, of je kunt CO2 uit de lucht halen en daar nieuwe plastics van maken.

"Dat laatste kost veel energie en de techniek moet nog verder ontwikkeld worden. De eerste twee manieren zijn al beter mogelijk, maar worden toch weinig toegepast, onder andere omdat fossiele brandstoffen zo goedkoop zijn. Daarom begint het voor nu toch gewoon met: minder verbruiken."