Kleine hokken, onveilige situaties en overal poep: 'probleemboeren' kunnen ongestraft hun dieren blijven verwaarlozen

Onder toeziend oog van de NVWA kunnen 'probleemboeren' soms jarenlang doorgaan met het verwaarlozen van hun vee. Tot frustratie van inspecteurs zelf: "Er verandert niets."

Kalfjes in te krappe hokken, zonder voer en drinkwater. Scherpe en uitstekende delen in de stal, waar dieren zich aan kunnen verwonden. Ernstig kreupele koeien, besmeurd met mest. Rottend diervoer en poep in drinkwaterbakken. En een ziek, pijn lijdend varken dat direct moet worden afgemaakt.

Erbarmelijke situatie

Inspecteurs van de NVWA treffen op 24 maart 2021 een erbarmelijke situatie aan op het erf van een bij hen bekende veehouder. Helemaal verrast zijn ze niet. Dit bedrijf staat al negen jaar lang op een lijst met structurele welzijnsovertreders. In 2012 kreeg deze boer zijn eerste waarschuwing. In de jaren erna stapelden de overtredingen zich op. Vrijwel altijd dezelfde.

Tijdens een inspectie in april 2020 constateerden de inspecteurs nog dat de situatie was verbeterd. Maar ook dan zijn ze niet optimistisch. "Gezien de historie van het bedrijf is het de vraag of de verbeteringen in stand blijven", noteren de toezichthouders in hun inspectierapport.

Dieren blijven

Ze krijgen gelijk. Een klein jaar later blijkt er weer van alles mis. Er lopen op dat moment nog negen 'herstelmaatregelen'. De veehouder voldoet aan geen enkele. Uit het inspectierapport wordt duidelijk dat de toezichthoudend dierenarts vindt dat de dieren weggehaald zouden moeten worden. Toch negeert de NVWA dat advies. "In overleg met het team bestuurlijke maatregelen is besloten geen dieren mee te nemen", vermeldt het rapport. En dus blijven de 214 koeien, 151 schapen, 6 varkens en 3 paarden op het bedrijf achter.

Het voorbeeld van deze veehouder is typerend, zegt directeur Frederieke Schouten van dierenwelzijnsorganisatie Dier en Recht. "In sommige gevallen zien we dat de inspecteur zegt: 'Deze dieren zouden beter kunnen worden weggehaald'. Maar in overleg met hogerop in de NVWA zeggen ze: 'We hebben die dieren toch achtergelaten'. Een paar maanden later komen ze er weer en staan die beesten weer in de stront."

Fors ingekort

Al jarenlang bezorgt een relatief kleine groep probleemboeren de NVWA handenvol werk. In 2018 telde de toezichthouder 308 van deze 'aandachtsbedrijven'. Bijna de helft, 131 bedrijven, worden in dat jaar bezocht.

Daarna gebeurt iets opvallends: de NVWA gaat de bedrijven anders noemen, en de lijst wordt fors ingekort. De dienst spreekt voortaan van 'risicobedrijven' en 'bedrijven onder verscherpt toezicht', zogeheten VeTo-bedrijven. Van die eerste categorie werden er in heel 2022 slechts 19 bezocht. En van het aantal VeTo-bedrijven telde de NVWA er eind vorig jaar 35. Het aantal inspecties daalde dan ook fors: tegenover de 131 bedrijfsbezoeken in 2018, staan er in 2021 nog maar 51. En net als in 2018 is het dierenwelzijn dan in meer dan de helft van de gevallen niet in orde.

Cosmetische truc

Volgens de NVWA was het ontbreken van objectieve criteria aanleiding voor de verandering van werkwijze. Ook zou met de nieuwe opzet beter risicogericht toezicht kunnen worden gehouden.

Maar inspecteurs denken dat andere motieven een rol speelden. "Men had geen belang bij een aandachtslijst met 300 bedrijven, dan kom je toch negatief in beeld als NVWA", aldus een inspecteur. Een collega vult aan: "Via een cosmetische truc is de lijst met bedrijven sterk ingekort. Aan die andere bedrijven mogen we geen aandacht meer besteden."

Frustratie

Ze zijn er gefrustreerd over. Want bij de bedrijven die van de lijst zijn afgevallen is het dierenwelzijn lang niet altijd ineens op orde, weten ze.

Ook Dier en Recht-directeur Schouten is verontwaardigd. "Als inspecteurs niet meer naar bedrijven mogen omdat het een negatief imago geeft. Wat moet je daarop zeggen? We laten dus dieren creperen, omdat we anders slecht in het nieuws komen." Ze vervolgt: "Het is duidelijk dat de belangen van dieren niet voorop staan. En wiens belang dan wel hiermee gediend is, dat is echt een grote vraag. Dit is structureel falend toezicht van de NVWA, dus van de overheid."

Falend toezicht

Inspecteurs balen dat ze de deur plat lopen bij steeds dezelfde bedrijven, die steeds in hetzelfde gedrag terugvallen. "We praten maar over 1 of 2 procent van de veehouders. Toch duurt het soms 10 jaar voordat er een eind komt aan het aanmodderen en ze geen dieren meer mogen houden", zegt een inspecteur.

"We blijven dweilen", verzucht een ander. "Je volgt een bedrijf een aantal jaar, je doet herinspecties. Maar er verandert niets. Herhaling wordt geaccepteerd. Je zou zeggen: na twee gele kaarten volgt een rode kaart. Maar dat was juridisch lastig."

Bedrijven kapot maken

Binnen de NVWA worden medewerkers die er tegen willen optreden weggezet als 'activisten'. Een inspecteur: "We zouden bedrijven kapot maken. Nou, als het prutsende boeren zijn is het goed dat ze stoppen. Dat beschouwen wij ook als een succes. Ze hoeven niet te stoppen, maar wel handelen binnen de kaders van de wet."

Ook hoogleraar bestuurskunde Heinrich Winter, gespecialiseerd in toezicht, is verbaasd dat overtredingen zo lang door kunnen gaan. "Als een inspecteur dit al jaren signaleert en hij maakt een rapport op, dan zou je normaal gesproken zeggen: dit is serieus, er is werk aan de winkel. We gaan hier ingrijpen. De NVWA kan een last onder dwangsom opleggen, of een bedrijf sluiten of een strafrechtelijke procedure beginnen. Er zijn allerlei instrumenten die ter beschikking staan."

Strafbare feiten

Volgens Schouten van Dier en Recht laat de NVWA juist na door te pakken, terwijl er overduidelijk sprake is van strafbare feiten. "De wet zegt duidelijk: je mag dieren niet onnodig laten lijden en je mag geen pijn veroorzaken, en dat gebeurt hier structureel."

Schouten vindt dat verwaarloosde dieren per direct weggehaald moeten worden. "En alle dieren op bedrijven onder verscherpt toezicht, al die dossiers, moeten naar het Openbaar Ministerie, zodat strafrechtelijk onderzoek mogelijk wordt. En de overheid moet onderzoeken wat er misgaat bij de NVWA en waarom dierenwelzijn zo lang zo structureel verwaarloosd wordt."

Meer instrumenten nodig

Volgens de NVWA is de lijst met aandachtsbedrijven fors ingekort, omdat de dienst meer risico-gericht toezicht wil houden. "We kijken naar alle bedrijven waar dieren worden gehouden", zegt inspecteur-generaal Gerard Bakker in een interview met EenVandaag. "Maar wij kijken met een extra accent naar de bedrijven waar de risico's het grootst zijn."

Bakker zegt meer instrumenten te willen om notoire probleemboeren aan te pakken. Hij is blij dat er een Kamermeerderheid is voor een zogeheten houdverbod: een veehouder zou dan geen dieren meer mogen houden. Volgens Bakker kan de NVWA nu alleen corrigeren, en geen bedrijven stilleggen.