Kiezers willen massaal een kiesdrempel tegen versnippering: dit is waarom dat volgens experts niet gaat helpen

De meeste mensen vinden dat er te veel partijen in de Tweede Kamer zitten. Een meerderheid is daarom voorstander van een kiesdrempel. Maar volgens politicoloog Kristof Jacobs gaat dat de problemen niet oplossen.

Na de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 kwamen er zeventien partijen in de Tweede Kamer. Doordat verschillende Kamerleden zich afsplitsten van hun partij zijn er nu 21 verschillende fracties, een record. Dat aantal is volgens de meeste mensen te hoog, blijkt uit onderzoek onder het EenVandaag Opiniepanel.

'Veel partijen, geen oplossingen'

Een ruime meerderheid (79 procent) vindt het een slechte zaak dat er zoveel partijen in de Tweede Kamer zitten. Deelnemers zeggen dat het hoge aantal partijen de besluitvorming vertraagt. Zo is het volgens hen lastiger om compromissen te sluiten, meerderheden te vinden en om coalities te vormen.

"Hoe meer partijen, hoe meer controverse", schrijft iemand. Een ander: "Veel partijen - veel meningen - geen oplossingen." En dat is in de ogen van velen niet goed voor het vertrouwen in de politiek.

Gevaar voor democratie

Bovendien duren debatten met zoveel sprekers voor veel mensen te lang en zorgen vooral de kleinste fracties ervoor dat de kwaliteit van de politiek achteruit gaat. De werkdruk is voor hen veel te hoog: fracties met één of enkele Kamerleden kunnen zich nooit overal goed over inlezen, is de gedachte.

Tegelijk stemmen ze wel over alle onderwerpen mee. Daar schuilt een gevaar voor de democratie in, vinden de panelleden.

Minimaal 2 of 5 zetels?

Een meerderheid (71 procent) zou daarom graag zien dat er in Nederland een kiesdrempel van minimaal 2 zetels wordt ingevoerd. Nu komt een partij in Nederland in de Tweede Kamer als ze genoeg stemmen hebben voor 1 zetel.

Maar om het aantal partijen in het parlement te verminderen zien veel kiezers graag dat die lat hoger wordt gelegd. Sommigen vinden 2 zetels genoeg, anderen zeggen dat partijen minstens 5 zetels moeten halen om in de Tweede Kamer te komen.

Huidig systeem democratischer

Niet iedereen ziet zo'n kiesdrempel zitten. Bijna een kwart wil de situatie graag houden hoe die nu is. Tegenstanders vinden het huidige systeem democratisch omdat iedereen hierdoor een stem kan krijgen in de Tweede Kamer.

"Ook kleine partijen vertegenwoordigen een deel van de bevolking en het is juist een kracht van Nederland dat die hier een kans krijgen", schrijft iemand. "Zie bijvoorbeeld de BBB, die met 1 zetel in de Kamer kwam."

BBB-stemmers voor kiesdrempel

Kiezers van vrijwel alle partijen zijn in meerderheid voorstander van een kiesdrempel. Een uitzondering daarop vormen mensen die nu Forum voor Democratie (FVD) of SGP willen stemmen: ongeveer tweederde van die groepen ziet een kiesdrempel van 2 of meer zetels niet zitten.

De meeste BBB-stemmers zijn wél voor. De partij van Caroline van der Plas doet het momenteel goed in de zetelpeiling, maar heeft nu 1 zetel in de Tweede Kamer en had het bij de vorige verkiezingen dus niet gehaald als er toen een kiesdrempel was geweest.

'Kiesdrempel lost weinig op'

Ook veel wetenschappers en politicologen zijn kritisch over de invoering van een kiesdrempel. Zo denkt politicoloog Kristof Jacobs van de Radboud Universiteit in Nijmegen dat een drempel van een paar procent om het parlement in te komen weinig zoden aan de dijk zet.

"Een kiesdrempel wordt vaak als een soort ei van Columbus gepresenteerd tegen het versplinterde politieke landschap, maar in de praktijk valt dat vaak tegen", zegt hij. "Als je bijvoorbeeld de lat legt op 2 of 3 procent, een kiesdrempel 'light' zeg maar, dan elimineer je misschien een paar partijen. In 2017 had dit bijvoorbeeld tot veertien partijen geleid, in plaats van zeventien. Dat lost dus heel weinig op."

Drempel heel hoog leggen

Volgens hem is een kiesdrempel pas echt effectief als die drempel heel hoog ligt. Zoals bijvoorbeeld op 10 procent, zoals we zien in een land als het Verenigd Koninkrijk. "Dan ga je daadwerkelijk naar drie à vier partijen terug, maar dat vind ik weer niet bij ons systeem passen."

"Dan ga je heel kunstmatig terug naar vier stromingen, waarin mensen zich niet per se vertegenwoordigd voelen", benadrukt de politicoloog. "En gaan er miljoenen stemmen verloren. Dat is weer niet goed voor het vertrouwen. Dus een 'echte' kiesdrempel zie ik in Nederland niet zo snel gebeuren."

Andere oorzaak

Ook denkt Jacobs dat de oorzaak van het versplinterende politieke landschap ergens anders ligt: "Wat je vooral ziet, is dat de grote middenpartijen veel kleiner zijn geworden. Vroeger hadden die vaak rond de 40 zetels."

Hij vervolgt: "Ik denk dat als het om bestuurbaarheid van het land gaat, je veel meer daar naar moet kijken. Wat de oorzaak daarvan is. In plaats van een bout middel als een kiesdrempel invoeren en daar vervolgens alle heil van verwachten."

Niet meer afsplitsen

Inmiddels zijn er dus 21 fracties. Dat komt doordat Kamerleden ervoor mogen kiezen hun zetel zelf te houden als ze zich afsplitsen van hun partij. Zo kan het dat bijvoorbeeld Pieter Omtzigt, die eerst bij het CDA zat, oud-FVD'er Wybren van Haga en Nilüfer Gündoğan (ex-Volt) nu op eigen titel in de Tweede Kamer zitten. Het CDA, FVD en Volt hebben hierdoor minder zetels dan voorheen.

Om het aantal kleine fracties in de Tweede Kamer te verminderen, moet ook daar verandering in komen, als het aan het Opiniepanel ligt. De meeste mensen (71 procent) vinden dat als iemand uit de fractie vertrekt, diegene zijn of haar zetel altijd moet teruggeven aan de partij.

Omtzigt mag blijven, Gündoğan niet

Maar, voegen velen daaraan toe, een uitzondering daarop zijn politici die bij de verkiezingen zelf veel voorkeurstemmen hebben gekregen. Als dat er genoeg waren voor een hele zetel (in 2021 waren er bijna 70.000 stemmen nodig voor 1 zetel), mogen ze hun zetel wél meenemen in het geval van afsplitsing.

Pieter Omtzigt en Wybren van Haga, die elk flink wat stemmen haalden bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen, mochten volgens deze panelleden dus op persoonlijke titel verder, maar de zetel van Nilüfer Gündoğan had bij Volt moeten blijven.