Kan de nieuwe Eerste Kamer zorgen voor de val van het kabinet? En 5 andere vragen over de senaat beantwoord

De nieuwe Eerste Kamer is gekozen. De coalitiepartijen krijgen 24 zetels, wat betekent dat de coalitie over links of over rechts een meerderheid kan vormen. Politiek commentator Joost Vullings beantwoordt veelgestelde vragen.

1. Hoe zijn de zetels nou precies verdeeld?

Joost Vullings: "Wij stemmen op partijen. Die stemmen worden omgezet naar een aantal Provinciale Statenleden. En die hebben vervolgens bij het kiezen van de Eerste Kamer allemaal een stemgewicht; ze zijn als het ware een aantal punten waard. Een Statenlid in Drenthe is minder punten waard dan in Zuid-Holland, want het stemgewicht wordt bepaald door het aantal inwoners van een provincie en het aantal kiesgerechtigden."

"Net als bij de Tweede Kamerverkiezingen wordt de zetelverdeling in de Eerste Kamer bepaald door een kiesdeler. Het aantal zetels dat een partij krijgt, is in principe gelijk aan het aantal keren dat de kiesdeler is gehaald. Alleen dat komt nooit afgerond uit. Een partij kan bijvoorbeeld uitkomen op 5,8 zetels."

"Er is dan een berekening om de restzetels te bepalen, en die berekening bepaalt de voorlopige uitslag. Maar omdat Statenleden stemmen mogen 'weggeven', kan de uitslag toch anders uitpakken."

2. Is de uitslag zoals verwacht?

"De uitslag is net wat anders dan voorspeld: de BBB heeft uiteindelijk 'maar' 16 zetels, CDA en ChristenUnie kregen er eentje bij en GroenLinks verloor er eentje aan Volt. Vanuit de coalitie is het slim gespeeld. Zij hebben gedacht: 'We hebben een meerderheid nodig, dus moeten we ervoor zorgen dat we zowel met een links blok als met de BBB een meerderheid kunnen krijgen.' Daarom hebben VVD en D66 wat zetels gegund aan CDA en CU."

"Het is niet alleen strategisch voor een meerderheid, maar ook om eigen idealen te verwezenlijken. Je kunt wel principieel zeggen 'kiezers hebben op onze partij gestemd, dus onze stemmen gaan ook gewoon naar onze eigen partij'. Maar als je beslist om je stemmen weg te geven aan een partij die erg op jou lijkt, en die partij krijgt een zetel extra, dan vergroot dat de kans dat je je eigen idealen kunt realiseren."

3. Mag het gelobby om er links of rechts een restzeteltje uit te slepen eigenlijk wel?

"Tja, het is wel transparant verlopen, in de zin dat wij allemaal hebben gezien wat er is gebeurd. Je kunt al aan de uitslagen zien welke partijen een ander helpen. En bijvoorbeeld van D66 is er ook iemand voor de camera gaan staan om het uit te leggen. Dus zo schimmig is het niet."

"Natuurlijk gaan partijen bedenken hoe zij hun mensen zo kunnen inzetten, dat de uitslag voor hen optimaal is. Ik snap dan dat sommige partijen zeggen: 'mensen hebben op onze partij gestemd, dus wij geven onze stemmen ook aan de eigen partij.' Maar ik snap ook dat andere partijen zeggen: 'als we stemmen weggeven, dan helpt dat bij het realiseren van onze doelen.' Het belangrijkste is dat partijen hier open over zijn, en dat zijn ze gelukkig."

4. Kan de Eerste Kamer zorgen voor de val van het huidige kabinet?

"Niet rechtstreeks", zegt Vullings. "Een Eerste Kamer zal geen kabinet naar huis sturen. Kabinetten vallen altijd over zichzelf. Maar neem bijvoorbeeld zo'n stikstoffonds: de inhoudelijke verdeeldheid daarover in de Eerste Kamer kan natuurlijk ook de sfeer in de coalitie slechter maken."

"Die moet telkens opnieuw knokken voor een meerderheid, en consessies maken: hellen we naar links, zoeken we steun bij GroenLinks/PvdA? Of hellen we naar rechts, naar de BBB? Maar: het kabinet zal niet zo snel struikelen over de Eerste Kamer."

5. Hoe denkt de meerderheid in de Eerste Kamer over belangrijke thema's en dossiers?

"Eerste Kamerleden denken gewoon in lijn met hun partijprogramma en met de Tweede Kamerfractie. Maar natuurlijk liggen de verhoudingen tussen partijen iets anders in de Eerste Kamer dan in de Tweede Kamer."

"Als je bijvoorbeeld kijkt naar stikstof, dan is het aantal partijen dat daar minder aan wil veranderen bij elkaar wel groter - door de monsterzege van de BBB natuurlijk - dan in de Tweede Kamer. Maar door het coalitieakkoord zijn bepaalde partijen toch wel aan standpunten en plannen gebonden."

6. Gaan de coalitiepartijen praten met de senatoren van de BBB of negeren ze hen?

"De coalitie moet telkens gaan kijken: met wie gaan wij praten om een meerderheid in de Eerste Kamer te kunnen halen? Want zelf heeft ze nog geen meerderheid", legt Vullings uit.

"Dus ja, de coalitie zal gaan praten, ook met de BBB. Maar het gekke is dan dat er meestal wordt onderhandeld met de fractievoorzitters van de Tweede Kamer. Dus stel dat de coalitie met de BBB een meerderheid wil vormen over het stikstoffonds, dan gaan ze met Caroline van der Plas praten, niet met de senatoren."

"Dus de politieke top in de Tweede Kamer gebruikt eigenlijk de machtspositie van hun partijen in de Eerste Kamer. Eigenlijk zeggen ze: 'jij moet met mij praten over het stikstoffonds, want als je dat niet doet, dan stemmen mijn vriendjes in de Eerste Kamer jouw wetsvoorstel weg.'"

7. De Eerste Kamer wordt steeds politieker, is dat vanuit democratisch oogpunt wel wenselijk?

Dat is natuurlijk een politiek-filosofische vraag waar je eindeloos over kunt discussiëren, zegt Vullings. "Het is inderdaad niet helemaal zoals de Eerste Kamer bedoeld is. Maar de taak van de Eerste Kamer is niet echt vastgelegd. Dus je kan niet zeggen: dit mag niet."

"En het is ook wel logisch: de politici in de Eerste Kamer zijn indirect door ons gekozen. Die gaan echt niet alleen maar toetsen of een wetsvoorstel uitvoerbaar is. Die hebben vanuit hun partij ook een andere mening over een wetsvoorstel."

"Of je dit wenselijk vindt, hangt vaak af van je eigen voorkeuren voor politici of partijen. Als je van een oppositiepartij bent of daar sympathie voor hebt, dan zul je denken 'mooi, als de Eerste Kamerfractie van mijn partij nog het een en ander kan tegenhouden.' Stem je op een regeringspartij? Dan denk je 'kan dit kinderachtige gedoe niet ophouden?'"