Kabinet gaf afgelopen jaar miljarden uit, maar waar zijn de bonnetjes gebleven? 5 vragen over het verantwoordingsdebat

Morgen, tijdens het verantwoordingsdebat, moeten de verantwoordelijk ministers en premier aan de Tweede Kamer uitleggen waar het kabinet afgelopen jaar geld aan uitgaf. Politiek verslaggever Marloes Lemsom legt uit wat er op het spel staat.

1. Het verantwoordingsdebat, wat is dat eigenlijk?

"Dat is het debat over verantwoordingsdag, ook wel 'gehaktdag' genoemd. De traditie is nog maar 20 jaar geleden ingevoerd. Het is de tegenhanger van Prinsjesdag - de dag waarop de begroting wordt gepresenteerd.

Op gehaktdag wordt gekeken of het kabinet het geld wel heeft uitgegeven aan de juiste zaken en of er geen geld over de balk gesmeten is. Dat staat allemaal in het verslag van de Rekenkamer waar de Tweede Kamer morgen over debatteert met demissionair minister van Financiën Wopke Hoekstra, met demissionair minister-president Mark Rutte en met Kajsa Ollongren als demissionair minister van Binnenlandse Zaken ."

2. Wat stond er dit jaar in de stukken?

"Dat het financieel beheer 'ernstig tekortgeschoten' is. Harde woorden van de Rekenkamer. Het kabinet heeft geld uitgegeven waar van tevoren geen toestemming voor is gegeven door de Tweede Kamer, terwijl dat wel zo hoort.

Het ging vaak om geld dat met de coronacrisis te maken had: bijvoorbeeld de inkoop van beschermingsmiddelen of het invoeren van steunpakketten. De Tweede Kamer heeft het zogeheten 'budgetrecht', en hoort als vertegenwoordiging van ons allemaal de uitgaven goed te keuren voordat het geld uitgegeven wordt. En dan is er ook nog geld dat weliswaar uitgegeven is met toestemming van de Kamer, maar waarvan niet duidelijk is of het wel op de goede plek terechtgekomen is."

3. Maar is dat niet logisch in crisistijd?

"Niet iedereen vindt dat logisch. President Arno Visser van de Rekenkamer vindt dat in crisistijd dezelfde regels moeten gelden als altijd. Juist als er zoveel geld uitgegeven wordt, is het belangrijk dat wij allemaal - de belastingbetalers - kunnen controleren of ons geld uitgegeven is aan de juiste dingen en of het op de goede plek terecht gekomen is.

Zo is bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport niet duidelijk of de ingekochte beademingsapparatuur wel terechtgekomen is bij ziekenhuizen, en ook zijn niet alle bonnetjes van de aankoop van beschermingsmiddelen bewaard. Daardoor valt niet te controleren hoeveel er precies is uitgegeven."

4. Om hoeveel geld gaat het?

"Van 9,1 miljard euro is niet duidelijk of het geld volgens de wettelijke normen is uitgegeven. Normaal gesproken krijgt het kabinet een marge van 1 procent van de begroting, waarvan niet duidelijk hoeft te zijn of het geld goed terecht gekomen is. Of waar geen toestemming voor gegeven hoeft te worden door de Kamer.

Nu gaat het om 2,5 procent van de begroting, een flinke overschrijding. Het is zelfs 12 jaar niet voorgekomen. De laatste keer was tijdens de financiële crisis in 2008, toen toenmalig minister van Financiën Wouter Bos de ABN AMRO Bank kocht.

Je zou zelf toch ook niet willen dat er ineens 2,5 procent van je spaarrekening verdwijnt, zonder dat je daar toestemming voor hebt gegeven? Dat is eigenlijk precies wat er nu gebeurt maar dan met geld van ons allemaal."

5. En dan nog even over verantwoordingsdag: waarom wordt die dag eigenlijk gehaktdag genoemd?

"Volgens oud-minister van Financiën Onno Ruding wordt tijdens verantwoordingsdag door Kamerleden 'ingehakt' op de minister die de begroting niet helemaal op orde heeft. Maar de term heeft ook nog een andere oorsprong. Gehaktdag is elk jaar op de derde woensdag in mei. Vroeger had de werkweek van slagers een vaste planning: op maandag werd er geslacht, op dinsdag werden de karkassen leeggehaald om te verdelen in speklapjes en karbonades, en op woensdag - je raadt het al - werd er gehakt gemaakt van de restjes van het vlees.

Op woensdag aten mensen dus gehakt. De combinatie 'woensdag gehaktdag' is bij veel mensen blijven hangen omdat de slagers in 1949 een prijsvraag uitschreven voor de beste slogan. De winnende slogan was: 'Woensdag, gehaktdag'."