Is het een probleem dat veel Nederlanders parttime werken? En andere vragen over onze 'deeltijdcultuur' beantwoord

Bijna de helft van de Nederlandse beroepsbevolking werkt in deeltijd. Vooral vrouwen werken minder dan 35 uur per week, maar ook steeds meer mannen werken parttime. Hoe kan dat? En is het erg? In dit artikel de antwoorden op veel gestelde vragen.

"Nederland is kampioen deeltijdwerken", zegt professor sociaal beleid en ongelijkheden, Mara Yerkes. "Als je ons vergelijkt met andere landen, steken we er met kop en schouders bovenuit. Dit geldt zowel voor mannen als vrouwen." Maar, benadrukt bijzonder hoogleraar pensioenen en belasting aan Tilburg University, Bastiaan Starink: "We zijn niet van fulltime naar deeltijd gegaan, maar van niks naar deeltijd." Doordat steeds meer vrouwen in de afgelopen decennia betaald werk zijn gaan doen, is het aantal deeltijdwerkers nu hoger.

1. Waarom werken zoveel Nederlanders parttime?

Dat heeft alles te maken met het toegenomen aantal vrouwen dat werkt, zegt Starink. "Tot een aantal decennia geleden waren mannen kostwinner en werkten vrouwen niet. Je ziet nu gelukkig dat steeds meer vrouwen een positie op de arbeidsmarkt hebben ingenomen. Al is dat vaak met deeltijd werk."

Professor Yerkes licht dit toe: "Begin jaren 80 was de werkloosheid erg hoog. Er werd toen afgesproken: werkenden mogen minder uren gaan werken, zodat die uren beschikbaar komen voor nieuwe mensen en banen. "Vrouwen die eerst weinig mogelijkheden zagen om werk en zorg te combineren, konden nu toch zorg combineren met een deeltijdbaan."

De afgelopen 10 jaar is het aantal mensen dat parttime werkt nauwelijks verder toegenomen, blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Toch kunnen we volgens Yerkes spreken over een 'deeltijdcultuur', want deeltijdwerken doen we al decennia lang en er zijn geen tekenen dat het verdwijnt.

Sommige Europese landen kennen helemaal geen deeltijdcultuur, zegt Yerkes. In de Europese Unie heeft gemiddeld 28 procent van de werkende vrouwen en 8 procent van de werkende mannen een deeltijdbaan, laten cijfers van onderzoeksbureau Eurostat zien. In Nederland is dit respectievelijk 62 en 18 procent.

Yerkes verwijst opnieuw naar de geschiedenis: "In sommige Europese landen was de economische situatie in de jaren 80 minder slecht, waardoor er minder druk was om de banen anders vorm te geven. Maar ook zijn de huidige voorzieningen in de landen verschillend geregeld, waardoor het in sommige landen makkelijker is voor ouders om allebei voltijds te werken."

2. Waarom werken vrouwen nog steeds vaker parttime dan mannen?

Dat heeft te maken met sociale normen, met wat we 'normaal' vinden. "We zien wel dat vaders iets meer zijn gaan zorgen tijdens de coronapandemie", vertelt Yerkes. "Dus het zou kunnen dat als deze vaders meer betrokken blijven bij de zorg dat op een gegeven moment de sociale normen dan veranderen."

Uit recent onderzoek van het CBS blijkt dat ruim 80 procent van de Nederlandse bevolking nog altijd vindt dat moeders met kinderen tot 4 jaar niet of hooguit 28 uur per week zouden moeten werken. Met kinderen van 4 tot 13 jaar wordt 28 uur of meer wel steeds vaker geschikt gevonden.

"Als je dit in je eentje wil veranderen, is dat heel lastig. Het moet zo ver komen dat het beleid wordt aangepast. De aanpassing van het geboorteverlof voor vaders kan bijvoorbeeld een belangrijke stap zijn in het veranderen van sociale normen."

3. Is het een probleem dat zoveel Nederlanders parttime werken?

Parttime werken is op zichzelf niet goed of slecht. "Je kunt het ook zien als een luxe", zegt Starink. "Blijkbaar hebben sommige mensen het zo goed, dat ze het zich kunnen veroorloven om meer thuis te blijven als ze dat willen. Maar tegelijkertijd werken sommige mensen noodgedwongen parttime, bijvoorbeeld mensen met kinderen die de kinderopvang niet goed geregeld krijgen."

We zien wel dat sommige groepen, vooral vrouwen, naar verhouding vaak in deeltijd werken, zegt Yerkes. "Dat heeft consequenties, namelijk dat vrouwen een groter risico lopen op armoede, minder pensioen en minder financiële onafhankelijkheid."

Er zijn argumenten om mensen die nu parttime werken te stimuleren meer te gaan werken, zegt Starink, zoals de krappe arbeidsmarkt. "Als mensen meer uren per week zouden werken, neemt die krapte af, wat de economische groei bevordert."

Yerkes vindt dat deeltijd werken nog te veel als probleem wordt geframed: "Je kunt het ook omdraaien: waarom is voltijdwerken het ideaalbeeld? Die vraag wordt sinds de start van de coronapandemie vaker gesteld. Onze maatschappij stelt één ding centraal, namelijk betaald werk, maar in onderzoek van het Centraal Planbureau zie je ook dat meer vaders tegenwoordig willen zorgen voor hun kinderen."

4. Hoe kan het aantrekkelijker worden gemaakt om meer uren te werken?

Volgens Starink zijn daar oplossingen vanuit de overheid voor nodig. "Het is goed dat dit kabinet kinderopvang betaalbaarder wil maken. Dat helpt om meer te kunnen werken als ouder. Tegelijkertijd moeten we inzetten op meer werken zodra het gezinsleven dit weer toelaat."

Hoe dan? "Meer uren werken moet meer lonen. Als je nu meer uren gaat werken, is de belastingdruk relatief hoog omdat je bijvoorbeeld zorgtoeslag of kindertoeslag kwijtraakt", zegt Starink.

Gekeken naar bijvoorbeeld de ouderenzorg, waar het tekort aan mensen groot is, zie je dat het in de roostersystematiek ook heel moeilijk is om voltijdsbanen te krijgen, legt Starink uit. "Mensen kunnen 's ochtends werken, en dan 's middags is er niks voor ze te doen, en 's avonds wel weer. Daar zou dus ook iets moeten veranderen."

5. Is het typisch iets van jongere generaties dat ze parttime willen werken?

"Eigenlijk juist niet", zegt Yerkes. "Cijfers van het CBS laten zien dat jongere generaties meer uren per week werken. Veel mensen werken nog steeds in deeltijd (dus minder dan 35 uur), maar het aantal uren gaat wel omhoog. Dus in plaats van 16 uur, werken ze bijvoorbeeld 30 uur. "

"Ook na het krijgen van kinderen schroeft de jongste generatie werkende vrouwen haar werkuren minder terug dan oudere generaties dat deden. En ook later in hun loopbaan werken jongere vrouwen meer dan dat vrouwen uit eerdere generaties dat op dezelfde leeftijd deden. Op dit moment is er dus vanuit de cijfers niets waaruit blijkt dat het typisch iets is van jongere generaties om parttime te willen werken."