Is formeren nu moeilijker dan in andere jaren? En meer vragen over de formatie in de provincies beantwoord

De BoerBurgerBeweging (BBB) is in alle provincies de grootste partij geworden, maar hoe nu verder? Politiek commentator Joost Vullings en hoogleraar Innovatie en Regionaal Bestuur Marcel Boogers leggen het uit.

Nu de uitslag van de Provinciale Statenverkiezingen definitief is, is de formatie gestart. In alle provincies mag de BBB als grootste partij verkenners en informateurs leveren. Zij onderzoeken welke partijen samen een meerderheid van de stemmen hebben én met elkaar door een deur zouden kunnen in een coalitie.

1. Hoe lang duurt de formatie?

"Daar staat geen eindtijd op, maar door de toenemende versnippering in de politiek duren de formaties steeds langer. Dan zitten partijen inhoudelijk verder van elkaar af en dat vergt meer gepraat met elkaar", zegt politiek commentator Joost Vullings.

Hoogleraar Boogers benoemt wel de voorbereide aanpak van de BBB die het formatieproces kan versnellen. Het leek volgens hem alsof de partij zich had voorbereid op de grote overwinning. "De partij had al meteen een informateur klaar staan in alle provincies, dat scheelt veel tijd. De versnippering in Nederland maakt het inderdaad moeilijk om een meerderheid te vormen, maar omdat de BBB nu zo groot is geworden, verwacht ik dat het toch redelijk snel zal gaan. Ik verwacht dat veel provincies in de eerste weken van mei er wel uit zullen zijn."

2. Waarom regeert de grootste partij niet standaard mee?

Boogers: "De grootste partij zit niet altijd in de coalitie. Ze mogen wel initiatief nemen in de formatie, dat is gewoonterecht geworden. Maar als de partij er niet in slaagt om een meerderheidscoalitie te vormen, dan mogen andere partijen het overnemen. Het is niet zo dat de kiezer heeft bepaald dat de grootste partij moet regeren."

3. In hoeverre overlegt de provincie met de Tweede Kamer?

Hoogleraar Boogers zegt dat er geen officieel overleg is met de Tweede Kamer, maar dat er achter de schermen heus wel contact is tussen de provinciale vertegenwoordigers van een partij en de Tweede Kamerfracties. "Het bestuur van de provincies heeft mandaat van de kiezer gekregen en de provincie moet zelf keuzes gaan maken."

Vullings ziet ook dat er informeel contact is tussen de provincies en Den Haag. "Als bijvoorbeeld het CDA ervoor zou kiezen om in Limburg met de PVV te gaan besturen, dan is daar zeker onderling contact over."

4. Hoe verloopt de formatie met BBB als grootste partij?

"Ik denk dat de BBB gezien wordt als een constructieve partij en dat iedereen gelooft dat ze willen besturen", zegt Vullings. "Ik heb niet het idee dat partijen erop uit zijn om de BBB te negeren, weigeren om met ze te praten en alles expres in de soep te laten lopen."

In het verleden is het gebeurd dat op sommige plekken de PVV of Forum voor Democratie (FvD) de grootste partij werd, maar dat ze toch niet overal gingen regeren. "De PVV vond te weinig aansluiting bij andere partijen. En FvD verhield zich lastig tot algemeen aanvaarde democratische spelregels", verklaart Boogers. "Maar de BBB is een keurige middenpartij." Bovendien zijn ze zó groot, dat ze echt niet genegeerd kunnen worden, vult Vullings aan.

"De kans is het grootste dat de coalitie uiteindelijk wat rechts wordt", denkt Boogers. "De BBB zegt zelf dat ze niet links of rechts is, maar als je kijkt waar ze voor staan, dan is dat toch iets rechts van het midden. Ik schat in dat er in veel provincies een samenwerking komt tussen BBB, CDA en VVD."

5. Is formeren nu moeilijker dan in andere jaren?

"Het verschilt erg per provincie. In provincies waar BBB overduidelijk de grootste is, in Drenthe bijvoorbeeld, kan het snel gaan. Deels omdat er weinig alternatieven zijn. In andere provincies waar je linksom of rechtsom kan, kan het wat langer gaan duren. In Zuid-Holland heeft BBB bijvoorbeeld evenveel zetels als de VVD, daar kan het meerdere kanten op met de coalitie", zegt Vullings.

Boogers vindt zelfs dat de formatie makkelijker is dit jaar, omdat BBB de grootste partij is. "Het enige dat het formeren misschien lastig kan maken is dat het niet duidelijk is waar BBB bij andere onderwerpen voor staat. Het kan zijn dat de partij zelf nog moet bepalen wat ze van sommige onderwerpen vindt", legt Boogers uit.

6. Waarom wordt er niet gezocht naar een grotere meerderheid dan de helft plus 1?

"Hoe breder een coalitie, hoe moeilijker het wordt om duidelijke beleidskeuzes te maken", zegt Vullings. Als voorbeeld haalt hij de provincie Limburg aan: "Het college is daar gevallen en toen hebben ze een buitenparlementair college gevormd. Het waren een paar gedeputeerden, niet gesteund door een fractie, en ze moesten per onderwerp steun zoeken. Ze vonden het lastig werken en er zat geen eenheid in het beleid, want iedere keer wisselde de meerderheid."

Boogers vindt ook dat als je met wisselende meerderheden regeert dat het meerdere kanten opschiet. Hij vraagt zich wel af of het een probleem is. "De coalitieakkoorden blinken uit in vaagheden en abstracties, het lijkt niet alsof er een duidelijke koers wordt uitgegeven."

7. Kan de BBB wel genoeg bestuurders leveren?

Vullings denkt wel dat de partij geschrokken is: "Ze moeten nu veel meer gedeputeerden leveren dan ze op voorhand dachten, dat kan lastig worden."

Boogers zegt dat ze wel een enorm reservoir van oud-wethouders en -bestuurders hebben, die best bereid zijn om dit namens BBB te doen. "Met bestuurlijk talent zal het wel goed komen. Maar ik zie wel problemen bij Statenleden die het bestuur moeten controleren en aansturen. Je wil dat Statenleden weten wat er speelt en het politieke spel kunnen spelen en snappen."