In Rusland blijft de oorlog een verboden onderwerp, tenzij het in Poetins straatje past: 'Terug naar Sovjettijd'

Ook al gaat de oorlog in Oekraïne bijna het derde jaar in, in Rusland is het nog altijd een verboden onderwerp. En terwijl mensen die zich tegen de oorlog uitspreken in de cel belanden, viert het Kremlin de 'grootse prestaties van Rusland' in Moskou.

In de Russische hoofdstad opende eind vorig jaar een tentoonstelling met de simpele naam 'Rusland'. De expositie kostte omgerekend 50 miljoen euro en laat de zelfbenoemde prestaties zien van het inmiddels al 24 jaar durende leiderschap van Vladimir Poetin.

Traditie uit Sovjet-Unie

Wie in Moskou over de tentoonstelling loopt, waant zich midden in de stad in een pretpark waar je met het hele gezin kan aanschouwen 'hoe goed het gaat met Rusland'. Op 3D-schermen worden industriële hoogstandjes, glimmende wapens en prachtige plaatjes van de Russische natuur met elkaar vermengd tot een feestelijk geheel.

"Het is een oude traditie uit de tijd van de Sovjet-Unie", legt historicus en publicist Nikita Petrov uit. Hij is een van de weinige opiniemakers in Rusland die zich nog steeds openlijk kritisch durft uit te laten over het regime van Poetin.

'Samenleving oppompen'

"Zelfs in de jaren 80, toen de Russische economie aan het instorten was, organiseerde de regering op deze plek in Moskou elk jaar deze tentoonstelling", vertelt Petrov. "Alle Sovjetrepublieken kregen een eigen paviljoen, en er waren ook altijd grote paviljoens voor ruimtevaart, maritiem transport, defensie en ga zo maar door."

Met de expositie wilden de communistische machthebbers volgens hem destijds uitdragen dat de mensen in de Sovjet-Unie in een 'fantastisch land' leefden. "Het is nu wederom een poging om de samenleving op te pompen met officieel optimisme", ziet de historicus.

'Onverschillige houding'

Ieder ander geluid dan het optimisme wordt gesmoord in Rusland, ook al lukt dat niet altijd. Zo sprak de weduwe van een gesneuvelde soldaat in Oekraïne zich online uit tegen de onverschillige houding van de Russen. In een monoloog verweet ze zichzelf dat ook zíj haar man zonder protest naar het front heeft laten gaan en pas in actie kwam toen het al te laat was.

De video ging viraal en het Kremlin lijkt goed te beseffen dat een proteststem van weduwen en andere nabestaanden heel snel gehoor kan krijgen bij de rest van de bevolking. Er zijn inmiddels berichten dat het opperbevel aan militairen duidelijk maakt dat ze hun familie in toom moeten houden. Wie dat niet doet, kan op een levensgevaarlijke missie worden gestuurd.

Gebrek aan optimisme

Als publicist Petrov om zich heen kijkt, herkent hij de onverschilligheid bij de Russen waar de weduwe in haar video over spreekt. "Ik voel een grote vermoeidheid en een totaal gebrek aan optimisme", vertelt hij.

En dat was volgens hem wel anders voor de Russische inval in Oekraïne op 24 februari 2022. "Na covid hadden veel mensen nog positieve verwachtingen. En ook in het begin van 2022 dachten velen nog steeds: dit duurt niet al te lang en daarna raken we in rustig vaarwater. Maar daar is niets van over."

'Conformisme zoals in Sovjettijd'

Volgens peilingen van Novaya Gazeta, een van de laatste vrije en onafhankelijke media in Rusland, zou een meerderheid van de Russen willen dat het Russische leger uit Oekraïne vertrekt. Maar de meeste mensen spreken helemaal geen meningen meer uit.

Er is vooral een soort berusting en conformisme, zoals die er ook was in de Sovjettijd, zegt historicus Petrov. Dat komt volgens hem omdat het regime van Poetin niet alleen oorlog voert tegen Oekraïne, maar ook tegen de eigen burgermaatschappij. "Het voert oorlog tegen de fundamenten van deze staat. Want die kan niet bestaan zonder oppositie."

Oppositie voeren onmogelijk

Oppositie voeren is onmogelijk gemaakt in Rusland, benadrukt hij. "Bij de presidentiële verkiezingen in maart van dit jaar zal er ook geen oppositiekandidaat zijn. Het is veel te makkelijk om elke kandidaat die ook maar een beetje succes dreigt te krijgen uit te sluiten."

Vorige maand stelde de journaliste Jekaterina Doentsova zich kandidaat, maar zij werd vanwege 'een technische fout in haar aanvraag' van deelname uitgesloten. "Ze willen duidelijk voorkomen dat zich een scenario herhaalt zoals met de Belarussische oppositieleider Svetlana Tichanovskaja", zegt Petrov. Zij won de verkiezingen van dictator Aleksandr Loekasjenko, die zichzelf tot winnaar uitriep. Tichanovskaja werd veroordeeld tot 15 jaar cel voor hoogverraad en leeft sindsdien in ballingschap in het buitenland.