Hoogleraar blij met rechters die kritisch zijn over eigen rol in toeslagenaffaire: 'Dit heb ik nog nooit gezien'

17.000 zaken tussen 2010 en 2019, allemaal nageplozen om ervan te leren. In het heel kort is dat wat het rapport 'Recht vinden bij de rechtbank, lessen uit de kinderopvangtoeslagzaken' probeert te doen. "Petje af dat ze dit nu hebben gedaan."

"Ik vind het al heel bijzonder dat de beroepsgroep dit nu zelf zo aanpakt", vertelt Bert Marseille, hoogleraar bestuursrecht van de Rijksuniversiteit Groningen. Een commissie van rechters heeft maandenlang duizenden rechtszaken uitgezocht en trok daaruit de conclusie dat de overgrote meerderheid van de rechters meeging in de redenatie van de Belastingdienst, terwijl ze zich daar zelf ook slecht over voelden. "Dit geeft mijn vertrouwen voor de toekomst, zegt Marseille over het rapport.

Oproep aan rechters

"Je moet ook in dit soort gevallen de jurisprudentie vaker loslaten, meer naar het individu kijken. Dan wordt het recht onvoorspelbaarder, meer zoals het strafrecht, maar er is nu te weinig ruimte in de wet genomen. Ruimte die er eigenlijk wel was", zegt Marseille.

Kristie Rongen is een van de slachtoffers van de toeslagenaffaire. Ze is blij met het rapport dat naar buiten is gekomen. "Ik voel me gesteund hiermee. Ze hadden hier jaren geleden al mee moeten komen", vertelt ze. Rongen is een van de weinige slachtoffers die haar geld nu heeft teruggekregen, alleen de compensatie moet nog gegeven worden.

Lessen trekken

Ze heeft voor de rechters maar één duidelijke boodschap: "De oproep die ik wil doen aan de rechters is dat ze met de menselijke maat moeten kijken naar de zaak en dat ze open moeten staan voor een rechtvaardig oordeel." Waar hoogleraar Marseille blij mee is, is dat er nu lessen kunnen worden getrokken.

"Er zitten genoeg aanbevelingen in waar rechters dan mee aan de slag moeten", zegt hij. "Rechters mogen zich best onafhankelijker opstellen, en ook als ze verwachten dat de Raad van State in hoger beroep een andere uitspraak doen; dat ze meer hun hart volgen bij uitspraken. Óf dat ze bij een uitspraak die positief uitvalt voor een slachtoffer er ook bij zeggen: de kans is groot dat in hoger beroep een andere uitspraak volgt. Kortom: meer transparantie."

'Een goede en slechte rechter'

Transparant of niet, ook dan heb je nog goede en minder goede rechters, merkte ook Rongen, voor wie alles begon in 2012. De Belastingdienst vroeg papieren op bij Kristie over de kinderopvangtoeslag. "Alle papieren had ik ingeleverd, maar de Belastingdienst bleef beweren dat ik dat nooit had gedaan", vertelt ze. In deze zaak kwam Kristie terecht bij twee verschillende rechters: "Ik had een goede en een slechte rechter."

De in Rongens ogen goede rechter gaf haar een kans. "Er was namelijk een mevrouw van de Belastingdienst die telefonisch zei dat ik eigenlijk gelijk had en dat er bij de Belastingdienst iets fout ging. Deze rechter nodigde de vrouw van de Belastingdienst uit in de rechtszaak, maar tijdens de zitting kwam zij niet opdagen." Tijdens deze zitting kreeg Rongen een andere rechter, de in haar ogen slechte rechter: "Elke keer als ik iets wilde zeggen moest ik m'n mond houden."

Stelen om honger te stillen

Rongen kwam in een benarde situatie terecht en moest 92.000 euro betalen. "Het gaf heel veel onrust, verdriet, stress en honger. Je gaat gewoon schipperen met geld. Kies je voor je telefoon betalen of haal je iets te eten. Ik heb zelfs een keer gestolen, omdat we moésten eten", zegt Rongen.

Hoogleraar Marseille wil dan ook dat rechters duidelijker zien wat de gevolgen van sommige uitspraken zijn. "Rechters moeten zich echt bewuster zijn van hun eigen positie in deze zaken."

Rechters die aan de bel kunnen trekken

"Rechters moeten zich ook onafhankelijker durven op te stellen", zegt Marseille. "Daarnaast zou het goed zijn om een instantie te hebben waarbij rechters zaken aankaarten waar ze tegenaan lopen, waar ze bijvoorbeeld een uitspraak doen waar ze mee in hun maag zitten."

"Want het blijft zo: als de politiek wetten maakt die streng zijn, dan passen rechters die wetten toe. Maar als er eerder in kaart was bij hoeveel individuele rechters soortgelijke uitspraken werden gedaan, dan was dit eerder aan het licht gekomen."