Het OM eiste 6 keer levenslang in de zaak tegen Taghi, maar de vraag is of dit soort straffen (nog) wel afschrikken

Niet eerder werd in korte tijd zo vaak levenslang geëist. Maar op de achtergrond van deze liquidatieprocessen gaat de handel in cocaïne door, net als het drugsgeweld. Schrikken hoge straffen wel af? "Je haalt de angel er niet mee uit."

Naast vergelding en bescherming van de samenleving, is ook afschrikken een belangrijk doel van een gevangenisstraf. "Als overheid doe je wat je moet doen", zegt hoogleraar strafrecht aan de Universiteit van Amsterdam Sven Brinkhoff. "Toch is de treurige conclusie dat je dat effect waarschijnlijk niet of nauwelijks bereikt. In ieder geval niet bij de mensen in dit soort milieus."

'Enige eis die daarbij past'

Die laten zich volgens de hoogleraar niet afschrikken door de hoogte van een gevangenisstraf. "Daar regeert de macht van geld." Brinkhoff noemt de moord op Peter R. de Vries. "Je ziet hoe makkelijk mensen dit soort geweld toepassen, gewoon ook op klaarlichte dag in in het centrum van Amsterdam."

Het OM eiste in het Marengo-proces tegen de 17 verdachten celstraffen tussen de 5 en 26 jaar en 6 keer levenslang. "Dat is de enige eis die daarbij past", zegt Katelijne den Hartog van het Openbaar Ministerie (OM).

'Meerderheid bereik je niet'

Het OM wil ook afschrikken, zegt ze. "Ook naar de buitenwereld, op z'n minst de laag eronder", zegt de officier. Met die laag doelt ze op betrokkenen bij liquidaties, mensen die bijvoorbeeld het slachtoffer in de gaten hielden. "Het zijn hele ernstige feiten die hier gepleegd worden."

Hoogleraar Brinkhoff denkt dat er zeker mensen zijn die vanwege de strafeisen zulke misdrijven in de toekomst niet begaan. "Maar ik vermoed dat je de meerderheid niet bereikt. Die zullen misdaden blijven begaan omdat ze onder druk worden gezet. En omdat de macht van het geld regeert."

Gaan voor het snelle geld

Jongerenwerker Aziz Akhath van Buddycoach begeleidt veel jongeren die uit de jeugdgevangenis komen, waar hij zelf jaren als groepsleider werkte. Het zijn jongens die eigenlijk eerder 'gered' hadden kunnen worden. "Over het algemeen gaat het om angstige jongeren die geen identiteit hebben, jarenlang onderdrukt zijn en gepest."

Het gaat om mensen met een licht verstandelijke beperking (LVB). Akhath: "Binnen de jeugdgevangenis zag ik vaak jongeren met een vuilniszak naar buiten gaan en opgehaald worden door de oude jongens uit hun buurt. Ze gaan voor het snelle geld, maar overzien niet de maatregelen die ze opgelegd kunnen krijgen."

'Niet weerbaar genoeg'

Binnen de muren van een jeugdinrichting wordt voor ze gezorgd, veel voor ze gedaan. "En dan sta je buiten en is je afspraak volgende week maandag om 14 uur bij een instantie", zegt de jongerenwerker. "Daartussen zit veel tijd. Ik ga het niet goedpraten, maar veel jongens vallen zodra ze buiten staan terug in het plegen van delicten."

De verleidingen zijn te groot als je niet weerbaar genoeg bent, zegt Akhath. Hij vindt dat moeilijk om te zien. "Ik zoek 'mijn' jongeren vervolgens op in een volwassen-gevangenis en dan zeggen ze: 'Aziz, ik wist het gewoon echt niet meer, ik had niemand.' Helaas zijn dit ook de jongeren die overgaan tot het plegen van zware delicten."

Niet lang straffen, maar socialiseren

Akhath is geen voorstander van lang straffen, zegt hij. "Ik heb gezien binnen de gevangenis: hoe langer je straft, hoe slechter ze buiten komen." Er moet volgens hem meer ingezet worden op socialiseren. "Aansluiten bij de maatschappij, in plaats van 6 jaar je straf uitzitten en het vervolgens zelf moeten uitzoeken. Aan de andere kant vind ik ook: wie niet luisteren wil, moet voelen."

Over de grote processen tegen Ridouan Taghi of Willem Holleeder hoort hij de jongeren niet, ze werken aan hun terugkeer. "De jongens met wie wij werken, hebben 6, 7 jaar vastgezeten vanaf een leeftijd van 14 of 15 jaar. Maar hoe lang is levenslang? Je komt echt niet meer buiten. Dat begrijpen ze niet echt omdat ze tot de LVB-doelgroep behoren. Je moet dat echt in jip-en-janneketaal uitleggen", zegt Akhath.

Drugseconomie is het probleem

Daarnaast haal je door hoge straffen de angel er niet uit, zegt hoogleraar Brinkhoff. "Die angel is de drugseconomie die in Nederland zo ontzettend groot is. Denk aan synthetische drugs en cocaïne. Zo lang daar zoveel geld mee wordt verdiend en er zoveel mensen vatbaar voor zijn, blijft dat doorgaan. Wat je als overheid ook doet."

"Als overheid sta je met lege handen, terwijl je in principe je werk goed doet. Je doet er op allerlei fronten van alles aan, maar zo lang de drugseconomie welig tiert, is dit het maximaal haalbare."

Nog steeds op grote schaal gebruikt

Onlangs hield de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema een pleidooi om de handel in drugs te reguleren en zo uit handen te nemen van zware criminelen. De inzet van het strafrecht bij drugshandel is volgens haar niet effectief.

"Cocaïne wordt nog steeds op grote schaal recreatief gebruikt. De georganiseerde misdaad krijgt intussen steeds meer greep op Nederland en Europa. Heel gevaarlijk. De druk van criminelen op onze rechtsstaat en economie is zo groot, dat je je kunt afvragen: zijn we niet een narcostaat geworden?" onderbouwde ze haar verhaal.

'Variant van Halsema kan iets zijn'

Haar pleidooi is een mooie poging om iets aan de kern van het probleem te doen, vindt Brinkhoff. Maar tegelijk is het ook heel moeilijk om dit er 'internationaal doorheen' te krijgen.

"Die drugseconomie moet je op een manier lamleggen en we merken dat dit door opsporing niet gebeurt. Dus dan moet je ook gaan denken aan een andere variant. En een variant waar Halsema op duikt, dat zou iets kunnen zijn."