Helft van de gemeenten wil opvang asielzoekers niet verlengen, terwijl nieuw tekort aan plekken dreigt

Slechts 8 procent van de gemeenten die nu asielzoekers opvangen, wil dat verlengen. Dat blijkt uit een rondgang van EenVandaag. De helft verlengt de opvang niet. Voor 42 procent is het onduidelijk. Allemaal zijn ze bang voor een tekort aan plekken.

De beelden van honderden vluchtelingen die buiten sliepen voor de poorten van het aanmeldcentrum in Ter Apel zitten nog vers in ons geheugen. Toch zijn instanties opnieuw bang voor een groot tekort aan opvangplekken. Er komen meer asielzoekers dan waar het kabinet op is voorbereid en de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) kampt met achterstanden. Sinds de asielcrisis afgelopen zomer zijn er halsoverkop duizenden plekken gecreëerd, maar een deel daarvan is tijdelijk.

'Kan ik niet verkopen'

EenVandaag maakte een rondgang langs 144 gemeenten. Van die gemeenten hebben er 82 momenteel een opvang. Slechts 8 procent van die gemeenten is van plan hun huidige opvang voor asielzoekers te verlengen. De helft verlengt de opvang niet. Verschillende gemeenten geven aan de opvang al eens eerder te hebben verlengd, en dat ze dat geen tweede keer kunnen doen.

"Ik wil een betrouwbare overheid blijven. Een tweede keer verlengen kan ik niet aan mijn inwoners verkopen", zegt burgemeester Evert Jan Nieuwenhuis van Waddinxveen. De opvang moet daar plaatsmaken voor een sporthal voor bewegingsonderwijs. Verder geeft een groot deel van de gemeenten aan dat het nog niet duidelijk is of ze de opvang gaan verlengen.

Problemen met integratie

Van de deelnemende gemeenten vangt 44 procent helemaal geen asielzoekers op. Dit gaat dan over de asielopvang, niet over de opvang van Oekraïners. De meerderheid, 56 procent, vangt wel asielzoekers in hun gemeente op. In Zoetermeer verlengen ze de huidige opvang van 500 asielzoekers met 2 jaar. Ook komen er nog 130 extra asielzoekers bij.

"Het doet wel pijn om te zien dat er gebieden zijn waar ze eigenlijk niks doen. Dat is ook een deel van het probleem", zegt wethouder Ingeborg ter Laak. Ze geeft aan haar verantwoordelijkheid te nemen, maar zou ook willen dat het Rijk dat doet. "Wij merken veel problemen bij de integratie", zegt ze. Een bed aan asielzoekers bieden lukt de wethouder, maar ze zou willen dat de overheid meer middelen geeft aan gemeenten zodat ze de inburgering goed kunnen regelen.

Hulp van gemeentes nodig

Staatssecretaris Eric van der Burg van Asiel (VVD) geeft aan het buitengewoon zorgelijk te vinden dat minder dan één op de tien gemeenten zegt opvang te willen verlengen. "We hebben opvang echt heel erg hard nodig, en daarvoor hebben we de hulp van gemeentes nodig", zegt hij.

Volgens Van der Burg is het beter om niet te spreken over einddata. "Wat je ziet is dat veel bestuurders, ikzelf ook, data noemen. Dan zeggen ze: 'Dit is voor 3 maanden, of voor 6 maanden', zoals de boot in Velsen. Dan vragen ze na 6 maanden om verlengingen en zeggen bewoners: 'Je zei 6 maanden'."

Machteloos

Van der Burg: "Wat we nodig hebben zijn structurele plekken. Zodra we die hebben, speelt het probleem niet meer. Het probleem is nu dat, omdat we structurele plekken te weinig hebben, er steeds meer crisisnoodopvangplekken van 2 weken hier, 3 weken hier, 3 maanden daar komen. En dat werkt dus duidelijk niet."

Staat de staatssecretaris dan machteloos? "Ja", geeft hij toe. "Op dit moment kan ik alleen vragen, een oproep doen, bellen, appen, langsgaan. Omdat er geen wettelijke basis is, moet alles op basis van vrijwilligheid gebeuren. Ik begrijp de gemeentes heel goed, maar zij moeten ook begrijpen dat ik wel die plekken nodig heb."

Permanente opvang

Een echte oplossing voor het tekort aan opvangplekken is te vinden bij de meer permanente opvang, zo klonk het afgelopen zomer. Veel gemeenten zijn aan het zoeken hoe ze hier invulling aan kunnen geven.

Een kwart (23 procent) van de gemeenten neemt zich voor een permanente opvang te openen. Ruim een op de drie (37 procent) gemeenten geeft aan geen opvang te openen met een permanent karakter. Voor de meeste gemeenten is het nog onduidelijk.

Financiële prikkel

Om asielopvang te stimuleren wil staatssecretaris Van der Burg gemeenten die vrijwillig meer plekken aanbieden belonen met 2.500 euro per plaats. Dat bedrag geldt als zij 5 jaar lang tenminste honderd asielzoekers opvangen. Uit de rondgang blijkt dat de meerderheid (58 procent) van de gemeenten niet gevoelig is voor deze financiële prikkel. Slechts 6 procent geeft aan dat dit een stimulans kan zijn om asielzoekers op te vangen.

Veel gemeenten geven aan dat ze niet weten of het een stimulans kan zijn. Er zijn namelijk ook veel vragen over het bedrag onder gemeenten. "Het is niet duidelijk of dat bedrag jaarlijks is of slechts eenmalig", zegt een van de deelnemers aan het onderzoek.

Spreidingswet

Het wetsvoorstel dat gemeenten kan dwingen asielzoekers op te vangen, ook wel de spreidingswet, is volgens 73 procent een mogelijke oplossing voor het tekort aan opvangplekken. In de nieuwe wet staat dat gemeenten een richtcijfer krijgen voor het aantal asielzoekers dat ze moeten opvangen. Ze kunnen dan zelf met een opvangplan komen.

De Raad van State was vorige week nog kritisch op de spreidingswet. Volgens deze hoogste rechtsprekende instantie van Nederland zit de complexiteit erin dat gemeenten eerst plekken kunnen aanbieden. En dat later binnen de provincie moet worden afgesproken wie de overige plekken gaat realiseren. "Dat leidt tot onduidelijkheid over de precieze taakstelling."

'Maak het inzichtelijk'

Burgemeester Evert Jan Nieuwenhuis van Waddinxveen is wel voorstander van de spreidingswet. "Zo maak je het ook inzichtelijk wat de post is van elke gemeente. Bij Oekraïense opvang is dat nu ook."

Toch vindt hij ook dat we moeten uitkijken met het heel streng opleggen van zo'n taak. "In de Randstad, waar de woningnood heel hoog is, krijg je dan extra veel druk. Je kunt ook redeneren dat in minder drukbevolkte gebieden meer ruimte is om meer mensen te vestigen", zegt hij.

Balans

Bijna alle gemeenten (96 procent) zijn bang dat de komende maanden opnieuw een tekort aan opvangplekken ontstaat. Veel geven aan een langetermijnvisie te missen, iets wat vorig jaar ook al veel ter sprake kwam. Nieuwenhuis kijkt in zijn gemeente naar een permanente opvang. Dat moet wel in balans zijn met de huisvesting van eigen bewoners, iets waar ook veel aandacht naartoe gaat.

Ook wethouder Ingeborg ter Laak van Zoetermeer vraagt van Van der Burg een langetermijnplan. "Het zijn steeds noodgrepen van de staatssecretaris. We moeten stoppen met het afbouwen van opvang als er wat minder mensen komen. Er moeten meer goede permanente plekken komen. Een goed functionerende keten ontbreekt", zegt ze.