Heeft jaarlijkse terugkomst van blauwalg te maken met klimaatverandering? En andere vragen over deze bacterie beantwoord

Wie met dit mooie weer hoopt een duik te nemen in een recreatieplas, komt op veel plekken bedrogen uit. Net als in eerdere zomers geldt voor meerdere plassen een negatief zwemadvies vanwege blauwalg. We vroegen wat jullie wilden weten over deze bacterie.

Aquatisch ecoloog Miquel Lurling van Wageningen University & Research geeft antwoord op jullie vragen.

1. Is blauwalg een probleem?

In principe niet, zegt aquatisch ecoloog Lurling. "Blauwalg hoort thuis in het oppervlaktewater, alleen niet in de grote hoeveelheden waarin we ze soms aantreffen. Dan kan het problemen opleveren, omdat sommige blauwalgen gifstoffen maken. Wanneer mensen of dieren daarmee in aanraking komen, kan het leiden tot serieuze gezondheidsklachten."

Blauwalg kan ook problemen geven voor het gebruik van het water, legt Lurling uit. "Als je het water bijvoorbeeld wil gebruiken als drinkwater, moet je goede zuiveringstechnieken erop toepassen. Het is niet genoeg om het water gewoon te koken, want daarmee maak je de gifstoffen niet kapot. Maar sommige arme landen beschikken niet over betere technieken."

2. Wat zijn de gevolgen voor mensen van een besmetting met blauwalg?

Dat verschilt, zegt Lurling. Een kind krijgt sneller klachten dan een volwassene. En de ernst is afhankelijk van de hoeveelheid en de soort blauwalg. "Je kunt huidirritaties of maag-darmproblemen krijgen. De meest voorkomende blauwalg-soort in Nederland kan zelfs schade toebrengen aan de lever. En er zijn ook soorten die verlammingsverschijnselen kunnen veroorzaken."

Van tevoren is het lastig in te schatten hoe groot het risico is, vertelt de ecoloog. "Daarom gaan we in Nederland maar uit van het ergste: als er een bepaalde hoeveelheid blauwalg is, gaan we er voor de zekerheid maar vanuit dat het gevaarlijk is en waarschuwen we ervoor. Dan wordt er een negatief zwemadvies gegeven, of wordt zwemmen zelfs verboden."

Lurling adviseert om ook je hond uit water met veel blauwalg te houden: "Er zijn in Nederland honden komen te overlijden nadat ze vergiftigd waren door blauwalg, doordat ze in een blauwalgsoep hadden gezwommen of doordat ze aangespoeld blauwalg hadden opgegeten."

3. Waaraan herken ik blauwalg?

Dat is een mooie vraag, lacht Lurling. "Want blauwalgen zelf kun je met het blote oog niet zien. Ze gedragen zich weliswaar als plantjes, maar het zijn bacteriën. En die zijn heel klein, enkele duizendsten van een millimeter." Wat je wel kunt zien, zijn verkleuringen die optreden als gevolg van grote hoeveelheden blauwalgen in het water.

Lurling licht toe: "Het water wordt dan groen of bruin en krijgt een 'verfachtige' laag." Het water wordt niet altijd blauw, opnieuw anders dan de naam doet vermoeden. "Dat gebeurt pas als de blauwalg afsterft, dan komt het pigment cyaanblauw vrij, en zie je soms een groene laag met blauwe vlekken erin."

Mensen kunnen blauwalg over het algemeen goed herkennen, weet Lurling. "Er bestaat een app waarin mensen foto's van vermoedelijke blauwalgen kunnen uploaden, Bloomin' Algae, en vaak hebben mensen het dan bij het juiste einde. Maar niet altijd: blauwalg wordt nog wel eens verward met een laag van eendenkroos of pollen afkomstig van bomen."

4. Ontstaat blauwalg door lozingen van stoffen uit de landbouw, of zijn er ook andere voedingsbronnen?

"Alles waar stikstof of fosfaat in zit, kan dienen als voedsel voor de blauwalg. Die stoffen zitten in hondendrollen en vogelpoep, in resten die van daken afgespoeld zijn, in rioolwater, in lozingen vanuit de landbouw of industrieën. Daar smult de blauwalg van", vertelt Lurling.

"Blauwalgen komen daarom vooral voor in water waar veel van dit soort 'voedingsstoffen' in zitten. Daar groeien ze goed." Waar blauwalgen niet voorkomen, is in zwembadwater. "Daar voegen we te veel chloor aan toe, dat vindt de blauwalg niet fijn."

5. Wat betekent blauwalg voor het waterleven?

"In principe is de aanwezigheid van blauwalgen positief. Want sommige soorten kunnen stikstof en andere voedingsstoffen weer terugbrengen in de kringloop. Dus vóór de komst van kunstmest waren we zelfs van sommige soorten afhankelijk."

Lurling vervolgt: "Voor de blauwalgen zelf is het natuurlijk geweldig als ze zich massaal ontwikkelen. Maar dat is voor watervlooien en sommige vissen minder prettig."

Hij licht toe: "Normaal gesproken worden algen gegeten door watervlooien en worden de watervlooien weer gegeten door vissen. Maar blauwalgen zijn te groot, te slijmerig en te giftig, zodat watervlooien er zelfs dood aan kunnen gaan, en ze dus door watervlooien veel minder goed gegeten worden. En dat blokkeert dan weer de rest van de voedselketen."

6. Blauwalg komt ieder jaar terug, heeft dit ook te maken met klimaatverandering?

Deels, zegt Lurling. "Het heeft vooral te maken met seizoensdynamiek. In de zomer zien we meer blauwalgen dan in de winter, doordat het water dan meestal warmer en stabieler is. Processen op de bodem kunnen dan sneller verlopen waardoor er meer voedingsstoffen vrijkomen, en er treedt minder menging van de waterkolom op."

"Klimaatverandering draagt ook bij aan blauwalgenbloei, maar dat heeft niet zozeer te maken met warmte, wat vaak wordt gedacht, maar met ons neerslagpatroon. Warmte en licht is belangrijk voor algen, maar voedingsstoffen zijn nog belangrijker. Zonder voedingsstoffen kunnen de algen niet groeien, zelfs niet als het heel warm is."

Lurling vervolgt: "Wanneer klimaatverandering leidt tot meer extreme regenval, dan krijg je uitspoeling van allerlei voedingsstoffen naar het oppervlaktewater. Denk aan een overstroming van het riool, waardoor er extra stoffen in het oppervlaktewater komen die de blauwalg kunnen voeden." Dit veranderende neerslagpatroon moeten we volgens Lurling niet onderschatten.

7. Hoe kunnen we blauwalg voorkomen en verminderen, en wie is daar verantwoordelijk voor?

Het belangrijkste is volgens Lurling om ervoor te zorgen dat er niet te veel voedingsstoffen in het oppervlaktewater komen. "De sleutel zit 'm in het voorkomen van een teveel aan nieuwe stoffen én een vermindering van het aantal voedingsstoffen dat er nu al in zitten. Er wordt wel periodiek het een en ander uit oppervlaktewater gehaald, maar dat zal meer moeten gebeuren."

Elke waterplek is uniek, vertelt Lurling, en moet op zichzelf bekeken worden. "Voor de kwaliteit van de inlandse wateren zijn de waterschappen verantwoordelijk, voor de Rijkswateren is Rijkswaterstaat verantwoordelijk. Zij kunnen per waterplek een diagnose stellen om te stellen waar het water vandaan komt en waar de voedingsstoffen vandaan komen die blauwalgproblemen veroorzaken."

"Dat geeft een duidelijke richting voor oplossingen, bijvoorbeeld het verminderen van bepaalde lozingen door landbouw of industrie, of het omleggen van een sloot of beek waardoor de voedingsstoffen ergens anders heen stromen."