Compost gemaakt van gft die je gebruikt in je tuin is mogelijk vervuild met meerdere giftige stoffen, blijkt uit onderzoek in opdracht van EenVandaag. In onderzocht compost werden PFAS, resten van bestrijdingsmiddelen en zware metalen gevonden.
Het gaat om compost die in maart werd uitgedeeld tijdens de Landelijke Compostdag. Particulieren, maar op grotere schaal gebruiken ook gemeenten en boeren deze compost. Deskundigen zijn vooral bezorgd over de aanwezigheid van zogenoemde azolen. Die schimmelbestrijders kunnen ervoor zorgen dat er een resistente schimmel ontstaat in de compost. Iemand die daarmee besmet raakt en op dat moment een zwakke gezondheid heeft, kan dan nauwelijks meer worden behandeld omdat het medicijn ook uit azolen bestaat.
Wat er werd gevonden en wat de risico's zijn
In totaal vonden de laboratoria in opdracht van EenVandaag 14 bestrijdingsmiddelen, 16 stoffen uit de groep PFAS en 8 zware metalen.
- Bestrijdingsmiddelen: voor bestrijdingsmiddelen in compost gelden geen wettelijke normen. Een deel van de gevonden middelen werd een jaar geleden ook gevonden bij een onderzoek naar pesticiden op fruit. Een ander deel wordt onder meer gebruikt in de sierteelt. Hier vallen ook de zogenoemde azolen onder, die kunnen leiden tot resistentie bij schimmels.
- PFAS: ook voor PFAS zijn er geen wettelijke normen. PFAS is een verzamelnaam voor duizenden chemische stoffen met zogenoemde per- en polyfluoralkyl-verbindingen. Ze werden bijvoorbeeld verwerkt als anti-aanbaklaag in pannen, verpakkingen en in kleding met een waterwerend laagje. Deze stoffen breken niet uit zichzelf af en de laatste tijd wordt steeds duidelijker dat er gezondheidsrisico's zijn.
- Zware metalen: voor zware metalen zijn er wel normen vastgelegd in de wet en die worden ook gehanteerd bij het vaststellen van het keurmerk Keurcompost. De metalen zijn gebonden aan de compost en spoelen niet gemakkelijk uit. Deskundigen waarschuwen met name voor de aanwezigheid van lood. In 1 onderzocht proefmonster is met een overschrijding van 14 procent sprake van een wettelijk te hoog loodgehalte.
Bekijk hier alle resultaten (pdf)
Weinig, maar wel onwenselijk
In de meeste gevallen gaat het om kleine hoeveelheden giftige stoffen. Maar omdat compost elk jaar wordt gebruikt zeggen verschillende toxicologen en milieudeskundigen dat het toch onwenselijk is dat de stoffen zo in grotere hoeveelheden op de bodem terechtkomen.
Toxicoloog Paul Scheepers van de Radboud Universiteit noemt het 'opvallend' dat er 'probleemstoffen' in de compost zitten die is uitgedeeld tijdens de Landelijke Compostdag en is scherp op het gebruik. "Ik zou het terugbrengen naar de afvalverwerker." Verschillende stoffen zijn mogelijk een gevaarlijk voor het bodem- en waterleven en voor mensen. "Je wil die stoffen liever niet in in je tuin deponeren. Dan leg je een verontreinigd product op een misschien schone bodem", zegt Scheepers.
Acuut gezondheidsrisico
De aanwezigheid van de azolen noemt hij een van de acute gezondheidsrisico's. Deze stoffen kunnen leiden tot het ontstaan van resistente schimmels, die levensbedreigend kunnen zijn. "We kunnen niet zo doorgaan, want dan zul je een keer in het ziekenhuis tegen de patiënt moeten zeggen dat de behandeling niet aanslaat. We kunnen nog iets anders proberen, maar op enig moment moet je zeggen: 'We kunnen niets meer voor u doen.'"
De vondst van lood noemt Scheepers 'niet acceptabel'. Hoewel het gevonden loodgehalte grotendeels binnen de wettelijk normen valt, waarschuwt hij daarvoor. "Kinderen kunnen lood via verschillende routes binnen krijgen. Daar komt nu weer een bron bij. Bekend is dat kinderen extra gevoelig zijn voor lood en het kan leiden tot een verminderd IQ. Kinderen spelen graag in de tuin en dan valt niet uit te sluiten dat ze worden blootgesteld."
Niet verteld aan burgers
Dat de compost niet alleen organisch materiaal bevat, maar ook giftige stoffen, had er volgens Scheepers bij moeten worden verteld tijdens de Landelijke Compostdag: "Ik denk dat je de burger niet serieus neemt als je dit gratis aanbiedt en niet het hele verhaal vertelt." Hij adviseert om je eigen compost te maken. "Dan bepaal je immers zelf wat er composteert."
Emeritus hoogleraar toxicologie Jacob de Boer is op zijn beurt niet verbaasd over de onderzoeksresultaten. "We kunnen ontzettend gevoelig meten en we hebben te maken met een soort grauwsluier van stoffen, zou je kunnen zeggen."
'PFAS volledig verbieden'
De Boer wordt veel gevraagd als PFAS-deskundige. "De normen voor PFAS zijn gebaseerd op een redelijk strenge benadering van de toxiciteit. De stoffen kunnen bij lage waarden al leiden tot een verminderd immuunsysteem", vertelt hij. "Ik ben absoluut voorstander van het totaal verbieden van die hele groep van stoffen. Dat is essentieel."
De toxicoloog denkt dat een lijst met ingrediënten, waar Scheepers op doelt, niet de oplossing is. "Je kunt het van mensen niet verlangen om dat te beoordelen. Dat wat je aanbiedt, moet gewoon veilig zijn." Hij vindt dat daar regelgeving voor moet komen en dat er veel meer gemeten moet worden voordat compost wordt uitgedeeld of verkocht.
Zo is het onderzoek gedaan
Elk jaar delen gemeenten en afvalbedrijven gratis compost uit aan inwoners als een symbolisch bedankje voor het inzamelen van groente-, fruit- en tuinafval. Dit jaar werd dit op zaterdag 26 maart gedaan en was er veel belangstelling voor. Ook gemeenten en boeren maken veelvuldig gebruik van de compost.
Op de Landelijke Compostdag heeft EenVandaag in Hengelo, Hilversum, Nijmegen en Zwijndrecht compost opgehaald dat werd uitgedeeld aan inwoners. Per locatie zijn 3 monsters genomen, die vervolgens door verschillende laboratoria zijn onderzocht op de aanwezigheid van een groot aantal pesticiden, zware metalen en PFAS.
De uitkomsten van het onderzoek zijn voorgelegd aan verschillende toxicologen en milieudeskundigen. Ook de 4 betrokken afvalverwerkingsbedrijven (Twence, HVC, ARN en GAD/Renewi) zijn uitgenodigd om voor de camera of schriftelijk te reageren.
'Vervuiling door ons gedrag'
Directeur Robbert Loos van de Vereniging Afvalbedrijven benadrukt dat compost belangrijk is als circulaire bodemverbeteraar, deze houdt de bodem vruchtbaar en gezond. Tegelijkertijd lopen afvalbedrijven volgens hem ook aan tegen het probleem dat de vervuiling ontstaat door gedrag van consumenten en fabrikanten.
"De onderzoeksuitslagen zijn geen verrassing. Het is ons bekend dat de genoemde stoffen in zeer lage concentraties in compost kunnen voorkomen, maar compost is een drager en geen bron van verontreinigingen." Loos reageert namens een aantal van de bedrijven die de onderzochte compost hebben gemaakt. "Wat je tegenkomt in de samenleving, zie je dus ook in compost. PFAS en pesticiden vind je terug in afval. De Vereniging Afvalbedrijven vindt dit een ongewenste situatie, maar dit probleem is alleen op te lossen door de oorzaak bij de bron aan te pakken."
Betrokken bij onderzoek
De Vereniging Afvalbedrijven laat weten betrokken te zijn bij een onderzoek van het RIVM en de Wageningen Universiteit naar het voorkomen van resistente Aspergillus-schimmels. Directeur Loos zegt namens de vereniging dat er in compost geen resistente schimmels voorkomen. "Resistente Aspergillus-schimmels komen op veel plaatsen in de natuur voor en kunnen tijdens een goed composteerproces worden afgebroken. Resistente schimmels zijn niet in de compost aangetroffen."
"Residuen van azolen kunnen wel worden aangetroffen. Dit komt omdat azolen in de landbouw in veel gewassen worden gebruikt. Een verbod op het gebruik van azolen zal de concentraties in de natuur op termijn verder doen afnemen en daarmee de risico's op de vorming van azolen-resistente schimmels", aldus Loos
'Absoluut geen excessen'
De resultaten zijn ook voorgelegd aan directeur Rutger Jan Pessers van afvalverwerker ARN in Nijmegen. "Gezien de analyses zien we over het algemeen zeer lage concentraties van componenten net boven de detectiegrens. Op basis van de oriënterende metingen kan geconstateerd worden dat de meetresultaten van de compost van ARN in lijn liggen met de gemiddelden van de sector. Er is absoluut geen sprake van excessen", reageert hij.
ARN zet zich volgens de directeur blijvend in om van afval weer goede grondstoffen te maken en werkt aan verschillende projecten om deze rol in de circulaire economie verder te versterken. "ARN is overtuigd een goed product te leveren en ziet hierop constant toe. Daarbij hoort ook dat de kwaliteit van de grondstoffen correct is. Ook dit heeft en zal in de toekomst onze aandacht blijven krijgen. Eerder zei ik u toe bij de brancheorganisatie en de ketenpartners dit thema blijvend onder de aandacht te houden."
Lees hier de hele reactie van ARN (pdf)
Vragen? Stel ze!
Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.