Gratie bij een levenslange straf? Ciska verloor haar partner door moord, maar is niet tegen 'als ze hun leven hebben gebeterd'

Een levenslange gevangenisstraf is in Nederland echt levenslang. Alleen de minister van Justitie kan beslissen of iemand ooit nog kans maakt op vrijlating. En daar wil de Raad voor Strafrechtstoepassing vanaf. "Het is te politiek."

Al jarenlang is er kritiek op de rol van de minister bij gratieverlening. Oud-strafrechtadvocaat Willem Anker pleit al zijn hele carrière voor een overheveling naar de rechter: "Het is een uiterst slechte zaak dat het in handen is van ministers en ik heb grote twijfels of dit advies door de Tweede Kamer heen komt."

Politieke inmenging

Levenslang is in Nederland ook echt levenslang. Maar in 2013 werd Nederland op de vingers getikt door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Mensen opsluiten zonder perspectief op vrijlating is volgens het Hof onmenselijk en zou daarom niet mogen. Sinds 2017 geldt in Nederland dat uiterlijk na 25 jaar een levenslange gevangenisstraf opnieuw moet worden gewogen.

Daarom is het Adviescollege Levenslanggestraften opgericht. Dat college brengt adviezen uit over gedetineerden die na 25 jaar celstraf om een herbeoordeling vragen. Uiteindelijk beslist de minister of het advies wordt opgevolgd en dat moet anders, zegt Han Moraal. De voorzitter van de Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming (RSJ) vindt dat dit proces te gevoelig is voor politieke inmenging.

Drang naar vergelding

Gratieverlening is, doordat het bij de minister ligt, een politiek fenomeen geworden, zegt ook oud-strafrechtadvocaat Anker. Vanwege een steeds rechtser politiek klimaat, willen politici en de samenleving strengere straffen zien, legt hij uit.

"Deze drang naar vergelding maakt dat de minister van gratieverlening afhalen geen populair onderwerp is. De politiek is veel harder geworden, dus als er vaker gratie wordt verleend, kunnen politici dit niet verkopen aan hun achterban."

Partner om het leven gebracht

Ciska's partner, Berend Smit, werd in 2012 door twee mannen bruut om het leven gebracht tijdens een wandeling in het bos. Smit was het slachtoffer van de rovende broertjes Admilson en Marcos R., die in Drenthe meerdere roofmoorden pleegden. In eerste instantie kregen de daders 30 jaar, maar in hoger beroep werden de broertjes veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf. Hoewel ze uit ervaring weet hoe het is om een dierbare te verliezen door moord, begrijpt Ciska het advies van de RSJ.

"De rechter heeft destijds een levenslange gevangenisstraf toegekend. Dat is dan ook degene die later met z'n team kan beoordelen of iemand in aanmerking komt voor gratie. Dat kan een minister ook wel, maar die staat buiten het rechtssysteem, heeft een hele andere positie. De rechter heeft meer connectie met dit soort situaties. Schoenmaker, blijf bij je leest."

Vertrouwen in het rechtssysteem

Het idee dat daders op een gegeven moment vrij zouden kunnen komen, is voor nabestaanden natuurlijk een vrees. Toch ziet Ciska daarin misschien ooit nog wel een kans. "Mensen kunnen in staat zijn in te zien wat ze een ander hebben aangedaan. Hoe ze zelf in het leven willen staan en daarmee om willen gaan."

"Als je 20 tot 25 jaar hebt gezeten en je hebt laten zien dat je je leven gebeterd hebt en het anders wil, vind ik dat het mogelijk moet zijn om met die mensen een gratieprocedure aan te gaan." Zelfs als het gaat om de moordenaars van haar man. "Want ik heb vertrouwen in het rechtssysteem."

Praten met daders

Ciska is al ver in het proces. "Ik heb vorig jaar met slachtofferhulp afgesproken dat ik wel een keer met ze in gesprek wil. Zo ver ben ik nu nog niet. Ik neem de tijd. Ik wil er met de juiste intenties heen. Niet omdat ik door hun mijn levenspartner verloren ben. Ik wil ze in de ogen kijken en zien of ze terecht berouw tonen en spijt hebben."

Ze wil zien of de daders in de gevangenis veranderd zijn: "Dat kan je niet toneelspelen. En ik wil horen waarom ze het hebben gedaan. Hij werd beroofd, had zijn geld gegeven. Hij had niet doodgeschoten hoeven worden. Als je iemand dan met vier kogels doodschiet, kan je eigenlijk niet normaal functioneren." Toch hoopt Ciska dat ze zich door de jaren heen hebben gerealiseerd dat ze veranderd zijn.

'Tweede Kamer waarschijnlijk niet akkoord'

Ondanks de steun van nabestaanden voor het adviesrapport van de RSJ, en de andere kritiek voor de huidige regeling, verwacht oud-strafrechtadvocaat niet dat de Tweede Kamer instemt.

"Daarvoor is een wetswijziging nodig. In de huidige samenstelling van de Tweede Kamer zie ik niet voor me dat die er doorheen komt. Ik hoopte deze aanpassing voor mijn pensioen doorgevoerd te zien. Het zou mooi zijn als het nu in elk geval na mijn pensioen het geval is."