Gemeenten willen betere regels om overlast van houtstoken aan te pakken: 'We voelen ons belemmerd'

Gemeenten willen betere landelijke wet- en regelgeving om houtstook te kunnen verbieden. Dat blijkt uit een onderzoek van EenVandaag. De helft van de deelnemende gemeenten worstelt nu met de handhaving bij stookoverlast.

EenVandaag benaderde alle Nederlandse gemeenten over het beleid ten aanzien van de luchtkwaliteit en particuliere houtstook. Van alle 342 gemeenten hebben 162 gemeenten meegewerkt aan dit onderzoek.

Wetgeving en visie nodig

Houtkachels zijn een belangrijke bron van de uitstoot van fijnstof. Bijna de helft (47 procent) van de deelnemende gemeenten geeft aan dat ze zich nu door de wet belemmerd voelt om stookoverlast van dit soort kachels aan te pakken.

Volgens wethouder Anouk Haaxma van de Utrechtse Heuvelrug is er vooral landelijke wetgeving en visie nodig. "Gemeenten hebben nu nog te weinig invloed op het houtstookbeleid. We voelen ons belemmerd om hard te kunnen optreden. We kunnen informeren en communiceren, maar hebben geen regels die we kunnen checken."

Niet kunnen handhaven

Een gebrek aan capaciteit om te handhaven en duidelijke normen. Dat noemen verschillende gemeenten als reden dat ze nu zich machteloos voelen om bij klachten in te grijpen.

Gebruikers kunnen door middel van de stookwijzer of het stookalert van het RIVM wel gewaarschuwd worden dat stoken een slecht idee is. Dat is bijvoorbeeld zo als er een groot risico is dat giftige gassen en fijnstof blijven hangen door bijvoorbeeld weinig wind of mist. Die adviezen zijn alleen niet bindend, dus kunnen gemeenten er niet op handhaven.

Oude kachels

Een op de vijf gemeenten (22 procent) heeft geen behoefte aan duidelijkere wetgeving en 31 procent heeft geen mening. Van die laatste groep geeft een deel aan dat er nog geen houtstookbeleid is, of dat er nog niet over gesproken is binnen het bestuur.

We legden de gemeenten ook diverse mogelijke maatregelen voor. Het invoeren van een verbod op oude houtkachels, die niet meer aan Europese normen voldoen, krijgt de meeste steun. Bijna de helft van de gemeenten ziet dat als een goed idee. Een van de gemeenten licht toe: "Naast het geven van subsidie om de aanschaf van een nieuwe kachel te stimuleren, zijn er vooralsnog geen mogelijkheden om te handhaven op het gebruik van oude kachels."

Tijdelijk of totaal stookverbod

Andere wet- of regelgeving waar zeker vier op de tien gemeenten voorstander van zijn, is het invoeren van een lokaal stookverbod als de landelijke overheid een negatief stookadvies geeft. Dat is dus bijvoorbeeld vanwege ongunstige weersomstandigheden, maar daar kunnen gemeenten op dit moment dus niets mee.

Ook een totaalverbod op houtstoken vindt ruim vier op de tien een goede oplossing, onder de nadrukkelijke voorwaarde dat het wettelijk goed geregeld is.

Verdubbeling van klachten

"Uiteindelijk kunnen wij als gemeenten geen houtstoken verbieden, zolang daar geen landelijke regelgeving voor is", vertelt wethouder Anouk Haaxma. Haar gemeente, Utrechtse Heuvelrug, deed ook mee aan het onderzoek.

De wethouder ziet dat er in haar gemeente veel gestookt wordt en dat dat voor overlast zorgt. In de winter van 2021-2022 kreeg de gemeente 70 klachten binnen van overlast van houtstook, in het jaar 2022-2023 verdubbelde dat naar 150 klachten.

Houtstookflyers

De gemeente probeert door het versturen van houtstookflyers de bewustwording van stoken onder de inwoners groter te maken. "Vooral als de kachel aanstaat. In de folder staat bijvoorbeeld beschreven hoe je goed moet stoken en hoe je voor zo weinig mogelijk stookoverlast zorgt."

"Daarnaast kan de flyer ook gebruikt worden om in gesprek te gaan met een overlastgever. Tot slot informeren wij een paar keer per jaar via onze eigen social-mediaplatforms hoe je het beste kunt stoken."

Is het wel te handhaven?

Ook andere gemeenten willen, net als de gemeente Utrechtse Heuvelrug, duidelijk beleid uit Den Haag. Zo schrijft de gemeente Stadskanaal: "Het regelen van een landelijk verbod is een goede zaak. Echter, het toezicht en de handhaving op een 'stookverbod' mag dan vervolgens niet bij de gemeenten worden belegd, aangezien daar onvoldoende capaciteit voor is."

Sommige gemeenten geven ook aan dat ze niet voor een houtstookverbod zijn, omdat het simpelweg niet te handhaven is. "In plaats van wetgeving in te stellen die een handhavingsvraagstuk in de hand helpt, is het zinvoller om bij de verkoop van kachels verplicht te laten voldoen aan de gewenste milieu-vereisten", zegt de gemeente Eijsden-Margraten.

'9 maanden korter leven door fijnstof'

Waarom houtstoken en de fijnstof die daarbij vrij komt, zo schadelijk is, legt hoogleraar Luchtkwaliteit Maarten Krol van Wageningen University & Research nog eens uit. "Door onderzoeken blijkt elke keer weer dat fijnstof echt een belangrijke bepaler is van onze gezondheid. We verliezen ongeveer 9 maanden van ons leven, omdat de lucht niet optimaal van kwaliteit is."

"Als je bovendien ziek wordt, bijvoorbeeld door COPD, betekent dat ook dat de kwaliteit van leven in de laatste levensfase heel laag is. En dat is allemaal schade. Daarom zou ik er ook voor zijn om striktere maatregelen te nemen."

Helpen schonere kachels?

25 procent van de uitstoot van fijnstof in Nederland is volgens Krol afkomstig van houtstook. En dat aandeel is toegenomen: "Dat komt omdat alle sectoren waarbij fijnstof vrijkomt schoner worden, maar binnen de sector van houtstoken zien we de verbeteringen nog niet zo snel. Wat je wel ziet is dat open haarden vervangen worden door houtkachels. Wat beter is, want die hebben een grotere efficiëntie."

"En een pelletkachel is de schoonste kachel die je kunt hebben. Die stookt heel langzaam op en wordt langzaam warm. Daarbij krijg je de minste uitstoot", vertelt Krol. Toch vervuilt uiteindelijk elke kachel, zegt de hoogleraar. "De een wat meer dan de ander. Het is beter om een gasinstallatie te hebben. Of nog beter een warmtepomp, want dat vervuilt nauwelijks."

Bouwbesluit

De hoogleraar vindt daarom, net als dus meerdere gemeenten, dat er strenger moet worden gehandhaafd op bijvoorbeeld het stookalert. "Er wordt nu in het stookalert gezegd om niet te stoken als het windstil is. Vervang dit door te zeggen dat het verboden is om die dag te stoken. Bovendien geeft dat de gemeentes de mogelijkheid om maatregelen te nemen als mensen toch besluiten te stoken. Dan kan de gemeente bijvoorbeeld boetes uitdelen."

Wethouder Haaxma van Utrechtse Heuvelrug is daar ook voorstander van. Het enige waar de gemeenten op dit moment op kunnen letten en handhaven, is volgens haar op het bouwbesluit. "En dan gaat het over of die kachel goed is aangesloten en voldoet aan de eisen. Maar voordat je daar achter de voordeur naar kan kijken, dat is gewoon te ingewikkeld."