Gaf kabinet echt tientallen miljarden uit zonder parlementaire instemming? Ja, maar het ligt genuanceerd

In de video waarin Pieter Omtzigt zijn nieuwe partij aankondigt, zegt hij dat het kabinet tientallen miljarden heeft uitgegeven buiten het parlement om. Volgens experts klopt dat, maar is het niet nieuw en ligt het bovendien genuanceerder.

De Algemene Rekenkamer heeft vastgesteld dat het kabinet-Rutte IV vorig jaar bijna 21 miljard euro heeft uitgegeven zonder dat daar vooraf toestemming voor was gevraagd aan de Eerste en Tweede Kamer. Omdat het campagnetijd is, wil het instituut niet reageren op de uitspraken van Omtzigt.

Gevallen van nood

Het klopt dus dat het kabinet geld heeft uitgegeven buiten het parlement om. Maar volgens parlementair wetenschapper Jeroen van Merriënboer ligt het wel iets genuanceerder dan het Kamerlid in zijn video schetst. De 'tientallen miljarden' waar Omtzigt over spreekt, zijn volgens hem namelijk vooral besteed in gevallen van nood.

"Daar moet sprake van zijn, wil je een extra begroting indienen", benadrukt hij. Het merendeel van de uitgegeven miljarden had te maken met de (nasleep van de) coronacrisis en later ook met de oorlog in Oekraïne. "Dat kun je vooraf niet in begroting vatten, dat is er pas later bijgekomen. Daar ging het aan op."

Wel of niet door de beugel?

Bovendien volgt er uiteindelijk een controle op de uitgaven, want de Algemene Rekenkamer bekijkt of de uitgaven die de regering heeft gedaan door de beugel kunnen. Dat is niet altijd zo geweest, vertelt staatrechtjurist Han Warmelink. Hij promoveerde op het onderwerp 'Parlement en begroting'.

"In de jaren 80 is jarenlang helemaal geen jaarrekening van de overheid vastgesteld. Die werd niet opgemaakt en werd dus ook niet goedgekeurd", weet hij. "Sindsdien heeft men een proces ontwikkeld waarin dat allemaal formeel wat netter zou worden afgehandeld."

Pas controle achteraf

Feit blijft volgens hem wel dat de beoordeling door de Algemene Rekenkamer pas gebeurt nadat de uitgaven al zijn gedaan. "Men is vaak toch te laat: de uitgaven zijn al geweest en worden achteraf pas geautoriseerd."

Daarnaast is ook de werkwijze van de financiële toezichthouder in de loop van de tijd veranderd, ziet Warmelink. "Vroeger keek men meer op detailniveau naar de uitgaven, nu kijkt de Algemene Rekenkamer meer naar of het boekhoudsysteem wel klopt."

Open achterdeur

Van Merriënboer maakt zich zorgen om de uitgaven die het kabinet zonder toestemming doet. Hij benadrukt dat de Eerste en Tweede Kamer uiteindelijk de baas zijn in ons land: "Het is een soort basisregel van de parlementaire democratie dat er geen uitgaven worden gedaan zonder voorafgaande goedkeuring van het parlement."

"Maar goed, er is dus een achterdeur", stelt de parlementair wetenschapper vast. "En die is wel ruim opengezet met medeweten van het parlement. Helaas. Als je de extra uitgaven zonder parlementaire instemming heel vaak laat passeren, wordt dat min of meer structureel."