Toen in 2004 het Abu Ghraib-schandaal aan het licht kwam, concludeerde de Amerikaanse komiek Jon Stewart droogjes: dankzij de Amerikanen staat de onder Saddam Hussein beruchte gevangenis nu ‘under new management’. Lang leve de vooruitgang. Ik moest daaraan denken toen ik samen met cameraman Roel van Hees de afgelopen week Egypte bezocht. In februari brachten vastberaden Egyptenaren president Mubarak ten val. De hoop was dat met hem ook de vernederingen en martelingen zouden verdwijnen. Nu, negen maanden later, blijkt dat veel van die gehate praktijken onder de nieuwe machthebbers (de legertop) gewoon zijn doorgegaan. De Egyptenaren leven ‘under new management’. Het bovenste poppetje is vervangen. Verder is alles hetzelfde gebleven.
Niet zo gek dat het Tahrirplein de afgelopen weken weer volstroomde. De jonge activiste Mona Seif, die begin dit jaar met haar getwitter en ge-facebook een van de vele motoren achter de volksopstand was, demonstreerde er voor de vrijlating van haar broer, Alaa. Hij had zich in een blog kritisch geuit over het leger en moest zich prompt voor een militaire rechtbank verantwoorden. Alaa weigerde uit principe omdat hij vond dat een militaire rechtbank niet over burgers mag oordelen. Zo vestigde hij de aandacht op de meer dan twaalfhonderd burgers die sinds de val van Mubarak al door militairen zijn berecht. Vaak gaat het om willekeurig opgepakte mensen die zware straffen krijgen zonder dat ze daartegen in beroep kunnen gaan. Hun advocaat is meestal een door diezelfde militairen aangewezen raadsheer. Mona: “De legertop is erin geslaagd om werkelijk elke fout te maken die er te maken is.”
Met de wijsheid van achteraf kan je nu vaststellen dat het misschien naïef was om te denken dat met het verdwijnen van Mubarak ook het systeem waar hij het gezicht van was zou verdwijnen. Het Egyptisch leger regeert het land feitelijk al een halve eeuw. Hoge militairen zitten in allerlei handel, van hotels en casino’s tot, jawel, luiers. De belangen zijn groot. Ik las hier een mooie beschrijving van een groepje oud-generaals die zelfs een paar uur voordat Mubarak terugtrad zich niet konden voorstellen dat een stel heethoofdige activisten de president op de knieën zou dwingen. Ze hadden geen idee. De Egyptische legertop leeft blijkbaar in een andere werkelijkheid.
Als het aan de mensen die zich deze week op het Tahrirplein verzamelden ligt wordt de onvoltooide revolutie nu afgemaakt. Maar dat zou wel eens een stuk lastig kunnen blijken dan Mubarak weg krijgen. Bovendien is het lastig in te schatten hoeveel steun de Tahrir-betogers deze keer hebben. De paar Egyptenaren die ik buiten het plein sprak klaagden vooral over de verslechtering in hun persoonlijke situatie sinds begin dit jaar. Bijvoorbeeld omdat ze in de toerisme-sector werken die zwaar getroffen is. Als ik Mona Seif vraag naar de mensen die niet mee demonstreren zegt ze dat de Tahrir-spirit nog springlevend is. Op lokaal niveau groeit het verzet tegen het systeem, zegt Mona. Arbeiders organiseren zich, komen in actie. Dat ondermijnt op termijn ook de macht van het oude systeem. De komende maanden zal blijken waar dat verzet toe leidt.
Ik heb sinds de volksopstand nog regelmatig teruggedacht aan die ongelofelijke dagen in januari en februari. Een moedige mensenmassa die zo openlijk liet merken dat ze het zat waren, dat ze over hun eigen toekomst wilden beslissen; het kon je onmogelijk niet raken.
Maar ik heb me sindsdien ook wel verbaasd over het feit dat een toch relatief kleine groep, misschien een miljoen van de 82 miljoen Egyptenaren, zulke grote veranderingen teweeg kon brengen. Wat was het, waardoor de opstand zo haar eigen dynamiek kreeg dat Mubarak wel af moest treden? Waren het de camera’s op het plein? Negen maanden later weten we het antwoord nog steeds niet.
Inmiddels is wel duidelijk dat wat toen als een grote verandering werd verwelkomd, Mubarak’s vertrek, eigenlijk niet veel meer was dat een cosmetische ingreep. De echte Egyptische revolutie moet nog beginnen. Of het daar ook echt van zal komen is lang niet zeker.
Kijk hier twee reportages vanuit Egypte terug.
Rellen in Egypte houden aan
Verliezers van de revolutie
Vragen? Stel ze!
Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.