Een uit de hand gelopen vriendengrap

'Ik had verwacht dat de straf laag zou zijn, maar veertig uur dienstverlening...daar gaat die jongen niets van leren'. Femke, de pleegmoeder van de autistische Shonach wiens verhaal wij twee maanden terug naar buiten brachten, is teleurgesteld over de uitspraak van de rechter gisteren.

Gisteren stonden twee minderjarige jongens uit Arnhem terecht die - overigens samen met twee meerderjarige jongens die nog terecht moeten staan- de gehandicapte Shonach een jaar lang mishandelden. De rechtbank noemde de uit de hand gelopen vriendengrap 'ernstig', 'kwalijk' en 'maatschappelijk onverantwoord' en veroordeelde de inmiddels 14-jarig (!) hoofdverdachte H. tot 80 uur werkstraf waarvan 40 uur voorwaardelijk en de 18-jarige verdachte B. tot 120 uur onvoorwaardelijke werkstraf.

Over de hoogte van de straf kan ik weinig zinnigs zeggen. Vanuit het jeugdrecht bezien een redelijk hoge straf voor een 14-jarige jongen die bij zijn oma in huis woont en door de Raad voor de Kinderbescherming nu mogelijk uit huis geplaatst gaat worden. Voor de slachtoffer(s) een teleurstellend lage straf.

Shonach zelf wil zijn vrijheid terug. Hij durft niet meer naar buiten. Na het uitkomen van de mishandeling is hij noodgedwongen in een instelling gaan wonen buiten Arnhem. Gisteren vertelde hij in EénVandaag voor het eerst zijn verhaal, onherkenbaar. 'Ik wil gewoon weer naar buiten, naar de stad alleen of naar de bios', vertelde hij verslaggever Simone Timmer. En over zijn stilzwijgen van de mishandelingen: 'Ik was bang dat ik straf zou krijgen. Dat mijn vader me huisarrest zou geven.'

De jonge dadertjes zijn intussen van de koude kermis thuisgekomen. Na onze uitzending over de zaak op 21 januari zijn ze op sites als YouTube en GeenStijl bedreigd: 'Ga die schuilkelder maar vast opzoeken' of 'Jullie gaan zeeeker branden'. Hun Hyves- sites zijn uit de lucht gehaald. Van één jongen werd zelf adres en telefoonnummer op internet gezet. Hij moest met zijn moeder, broertjes en zusjes wekenlang onderduiken en een geheim telefoonnummer nemen.

Strafrecht krijgt er door het internet een nieuw soort daders bij: degene(n) die hun daden zelf via foto of film in de openbaarheid brengen. Alles lijkt onschuldig.....een wat 'jack-ass achtige situatie tussen vrienden onderling' (advocaat hoofdverdachte) tot er ineens een dagvaarding in je bus valt. De surrealistische internetwereld, de Second Life, de populaire filmpjes op YouTube; ze komen ineens tot leven.

Roberto, de vader van Shonach en zijn pleegmoeder Femke ontdekten de filmpjes vorig jaar zelf op internet en deden aangifte. De destijds 13 en 17 jaar oude jongens hadden deze zelf op YouTube geplaatst. De rechter zei er in zijn vonnis rekening mee te houden dat de plaatsing van de filmpjes en de media-aandacht die daarop volgden voor zowel de daders als de buurjongen 'erg vervelend' waren.

In onze uitzending van 28 januari vertelde een van de verdachte (T.) zijn verhaal. 'We hebben ook leuke dingen gedaan samen, nu worden alleen de negatieve dingen genoemd.' Wel begreep hij dat veel mensen geschrokken waren van de filmpjes. Maar: 'Op film klinkt een klap veel harder dan dat hij in werkelijkheid aankomt.' Hij heeft zelf een gehandicapte broer en zus, dus hij heeft Shonach nooit iets gedaan. Iets wat Shonach ook beaamt in de aangifte.

Geen klappen uitdelen en toch verdachte zijn? Dan komt omdat T. de filmer was. In een van de filmpjes zie je hem ook daadwerkelijk filmen als Shonach op de brommer stapt die ze voor hem hebben klaargezet. En ondertussen half grappend behoorlijk rake klappen krijgt als hij op de brommer probeert te stappen. Helm wordt eraf afgetrokken, gestomp, geduw; hinnekend, bijna hysterisch gelach van de jongens. Want ja: Shonach is dol op brommers. Hij zou er maar wat graag een willen, maar of hij ooit zijn brommercertificaat kan halen is maar de vraag.

Zoals verdachte T. al zei: niet alles is zwart-wit. Slachtoffer/dader; goed/fout.

Op een inmiddels verwijderd filmpje op YouTube is te zien dat T. zelf ook klappen krijgt als Shonach niet in de buurt is. Dan zoekt het vriendenclubje blijkbaar een volgend slachtoffer:

Een herkenbaar beeld voor veel (mannelijke) vriendenclubjes? Volgens Bamber Delver van Stichting Kinderconsument wél. 'Veel jongens functioneren binnen een groep totaal anders dan erbuiten. Uit onzekerheid willen ze vaak stoer doen om erbij te horen. Binnen zo'n groepscultuur hebben de jongens een soort pack gesloten. Je ziet dan ook als een slachtoffer wegvalt, ze binnen no-time een nieuw slachtoffer zoeken. Veel dadergroepen hebben meerdere slachtoffers.'

Die groepscultuur moet je goed doorhebben om zulk gedrag echt aan te kunnen pakken, meent Delver: 'Als dader levert je gedrag veel op. Status, mannelijke identiteit, geborgenheid en vrienden. Je hebt dan ook veel te verliezen. De jongens die nu terecht staan hebben enorm veel verloren. Als we dat als maatschappij niet aanvullen en beseffen hoe die groepsdruk werkt, dan gaat die dader in een nieuwe situatie gewoon verder.'