Een creatieve speeltuin, maar ook een online gevangenis: zo veranderde YouTube in 15 jaar

YouTube werd 15 jaar geleden opgericht. Inmiddels is de website uitgegroeid tot een massamedium dat zijn weerga niet kent. Welke invloed heeft dit in de offline wereld? "We kijken steeds meer naar ons leven met de vraag: (hoe) kan ik dit delen?"

De allereerste YouTube-video 'Me at the zoo' toont een van de oprichters die in een filmpje van 19 seconden vertelt over de olifanten in het hok achter hem. Inmiddels behoort het medium tot de top drie van meest bezochte websites wereldwijd en werd in 2019 gemiddeld meer dan 500 uur aan video's geüpload per uur.

Het ontbijt van Doutzen Kroes

"YouTube gaat steeds meer om wat scoort", zegt journalist en filosoof Doortje Smithuijsen. "Zie bijvoorbeeld de vlog van Doutzen Kroes, zij is hiervoor door YouTube gevraagd." Voor de VPRO maakte Smithuijsen de documentaire 'Mijn dochter de vlogger'. Haar boek 'Gouden Bergen' over influencers is vanaf april te lezen. Smithuijsen ziet de grote voordelen van het medium, maar is ook kritisch.

Smithuijsen vindt het een kwalijke ontwikkeling dat 'echt boeiende content' wordt verdrukt door dit soort 'massale kanalen die vooral een heel standaard vrouwbeeld laten zien'. "Maar blijkbaar willen de meeste YouTube-kijkers toch liever zien wat Doutzen eet voor haar ontbijt."

Moeilijkheden bespreekbaar

YouTube is allang niet meer alleen een platform met alleen maar grappige filmpjes. Ook moeilijk bespreekbare onderwerpen krijgen steeds vaker een podium. "Kijk naar een vlogger als Jessie Maya, die heel open is over haar geslachtsverandering, en onlangs de coming-out van Nikkie van NikkieTutorials.

Smithuijsen ziet deze ontwikkeling vooral bij de jongere generatie die met YouTube is opgegroeid. "Misschien is het voor hen natuurlijker om ook 'slechte' dingen te laten zien, zoals hun depressies, angsten of onzekerheden. Dit helpt om dingen bespreekbaar te maken die hun volgers anders misschien lastiger zouden vinden om bijvoorbeeld met ouders of vrienden te bespreken."

Voor de clicks

Smithuijsen ziet in de komst van YouTube ook een grote invloed op de rest van het leven. "We kijken steeds meer naar ons leven met de vraag: (hoe) kan ik dit delen? Is dit het kijken waard?" Dit kan ook gevaarlijk uitpakken, zoals wanneer jongeren filmpjes uploaden waarin ze riskante stunts uitvoeren. "Puur vanwege de gedachte: dat gaat veel clicks opleveren."

En sociale media is steeds meetbaarder geworden. "We kunnen alsmaar live volgen hoeveel views en abonnees onze video's hebben, en die van anderen, en verbinden daar waardeoordelen aan. Dat zorgt voor onzekerheid en stress."

YouTube als gevangenis

Dat YouTube inmiddels een duistere zijde kan hebben werd duidelijk toen youtuber Desmond Amofah, bekend als Etika, zelfmoord pleegde in 2019. In een laatste video vertelde hij dat hij te ver was gegaan om zijn online imago hoog te houden, ten koste van zijn mentale gezondheid. "Ik hoop dat mijn verhaal helpt om YouTube een betere plek te maken in de toekomst"' zei hij. "Waar mensen grenzen kennen, hoe ver dingen moeten gaan."

De druk die op een youtuber kan komen te staan was ook te zien bij vegan vlogger Yovana Mendoza. Zij kreeg veel kritiek nadat een video werd geplaatst waarin zij vis at. "Zo is YouTube ook een soort gevangenis: als je eenmaal een bepaald imago hebt online, kun je daar niet meer vanaf", zegt Smithuijsen daarover.

Hatelijke reacties verwijderen

"Als je met sociale media te maken hebt, kun je er donder op zeggen dat mensen commentaar hebben", zegt trendwatcher Vincent Everts. Hij publiceert jaarlijks 500 YouTube-video's. "Maar YouTube geeft meer macht aan mensen dan andere sociale media. Hatelijke reacties kun je gewoon verwijderen." Hij doet dit zelf ook. "Maar ik heb een dikke huid. Als iemand mij uitscheldt lach ik daar om."

Everts ziet ook mogelijkheden voor onderwijs. "Ik kwam op een school en daar waren hele slechte leraren. De leerlingen zeiden: 'Daarom kijken wij lessen op YouTube, om het te begrijpen.'" YouTube is voor Everts het belangrijkste medium voor nieuws en achtergrond. "Als ik iets hoor in het nieuws ga ik altijd direct naar YouTube. Binnen een paar minuten weet ik er dan al zoveel van. En dan maak ik er vervolgens soms weer een filmpje over."

Allemaal in een eigen bubbel

Wat YouTube veel macht geeft over gebruikers is de invloed van hun algoritme. 70 procent van de video's die worden bekeken zijn geopend via een aanbeveling van YouTube zelf. "Het is een soort enorme tv-programmering en zij bepalen met hun algoritmes wat er getoond wordt", zegt Everts.

Hij heeft dit zelf ook ondervonden. "Ik was een tijdje erg geïnteresseerd in klimaatontkenners. Maar als je daar dan een aantal filmpjes over kijkt krijg je daarna dus allemaal suggesties van filmpjes van klimaatontkenners. Iedereen wordt zo opgesloten in hun eigen bubbel, tenzij ze daar zelf uitbreken."