Duurt het onteigenen van boeren 10 jaar? 'Nee, maar 5 jaar is nog vreselijk lang'

Het uitkopen van boeren is voor de overheid een optie om de stikstofcrisis op te lossen. Volgens een nog te verschijnen rapport gaat dat alleen lang duren, met weinig resultaat. We vroegen experts wat er bij zo'n uitkoopregeling komt kijken.

De regering heeft geen realistische verwachtingen van de uitkoopregeling, waarmee ze duizenden boeren wil uitkopen om de stikstofuitstoot drastisch te verlagen. Dat blijkt uit een onderzoek van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL).

Te lang en te weinig resultaat

Zo blijkt dat bij uitkoopregelingen in de afgelopen 25 jaar het aantal dieren met slechts procenten afnam. Te weinig boeren deden mee. Toch hoopt de regering met een bedrag van 7 miljard euro zoveel boeren uit te kopen, dat er tientallen procenten minder dieren komen.

Verder schrijft het PBL dat juridische procedures met weigerende boeren wel langer dan 10 jaar kunnen duren. Ook dat zal de afname van de stikstofuitstoot dus in de weg zitten.

Bestemmingsplan wijzigen

Jacques Sluysman is hoogleraar Onteigeningsrecht aan de Radboud Universiteit en de top-expert in Nederland op dit gebied. Als advocaat is hij ook in de praktijk betrokken bij vele procedures. Zaken die 10 jaar duren heeft hij nog nooit meegemaakt. Volgens hem is het gemiddeld 5 jaar en hangt het ervan af wanneer je gaat tellen.

"Bij de meeste onteigeningen moet het bestemmingsplan nog worden aangepast, dat kan even duren. Vaak is er wel wat tegenstand." Hij rekent daar 2 tot 3 jaar voor, waarbij dat laatste getal 'al wel echt een uitzondering is'. Daarna gaat het naar de rechter en dat kan ook even zo lang duren. "Het bestemmingsplan is basis van de zaak, dan kan het verder snel gaan."

Voor hoeveel geld?

Charles van Mierlo is advocaat agrarisch recht en heeft op die manier al 30 jaar met onteigeningszaken te maken. Hij houdt het op 4 tot 5 jaar voor hoe lang dat gemiddeld duurt. De meeste vertraging lopen zaken op als het om het bepalen van de hoogte van het uit te kopen bedrag gaat.

Zelfs in het geval van een hoger beroep zal de procedure niet tot 10 jaar worden opgerekt. "Ten eerste komt dat maar heel weinig voor omdat er strikte voorwaarden vastzitten aan het nemen van die stap, ten tweede wordt bij de Hoge Raad de zaak niet inhoudelijk helemaal opnieuw gedaan", legt Sluysman uit.

Van landbouw naar natuur

Het onteigenen van boerderijen om het om te zetten in natuur, zoals nu in het stikstofdossier wordt genoemd, is bijna nog nooit voorgekomen in Nederland. "Boeren moeten meestal weg omdat er een weg verbreed wordt of omdat er een bedrijventerrein komt", zegt Van Mierlo. Wettelijk is het instrument er wel, maar dat werd nooit gebruikt. Op het moment worden er in de Krimpenerwaard in Zuid-Holland voor het eerst boeren onteigend om van hun land natuur te maken.

De provincie en gemeente daar willen een natuurgebied aanleggen met de naam Veenweiden, een 'eeuwenoud cultuurlandschap' waar planten- en diersoorten terugkomen die vroeger voorkwamen. Het maakt voor de lengte van de onteigeningsprocedure niet uit of het natuur of een weg betreft. Sluysman is als advocaat betrokken bij enkele van de rechtszaken in de Krimpenerwaard en ook daar duurt geen enkele zaak langer dan de 5 jaar die hij eerder noemde.

Rechterlijke procedures

Van Mierlo wil overigens benadrukken dat een procedure van 5 jaar ook 'vreselijk' lang is. "Het kabinet wil natuurlijk snel resultaat zien van hun beleid. Dat gaat dan niet lukken." Daarbij wijst hij op het verzet dat het oplevert. Bij elke boer die het niet er niet mee eens is, zal een rechterlijke procedure moeten volgen.

Met de eventuele ingang van de Omgevingswet per 1 januari verwachten de experts overigens dat de procedures langer zullen worden. Het koninklijk besluit komt namelijk te vervallen als onderdeel van de procedure, terwijl dat besluit met een termijn van 6 maanden dikwijls vrij snel kwam. In de nieuwe situatie moet men ook voor dat besluit naar de rechter en dat zal langer duren dan 6 maanden, zo wordt verwacht.