Doorbraak voor Groningse onderzoekers: eerste patiënt ooit krijgt uit eigen stamcellen gekweekte speekselklieren

Na jaren van onderzoek krijgt de eerste patiënt in Nederland, en hoogstwaarschijnlijk wereldwijd, uit eigen cellen gekweekte mini-speekselkliertjes terug. "Dit opent heel veel deuren, het is niets minder dan sensationeel."

In het UMC Groningen voltrekt zich deze week hoogstwaarschijnlijk een wereldprimeur: de 43-jarige Kasper van den Noort krijgt nieuwe, uit eigen stamcellen gekweekte, mini-speekselkliertjes in zijn hals.

Tongkanker met uitzaaiingen

Dit gebeurt omdat zijn oorspronkelijke speekselklieren door bestralingen en operaties stuk zijn gegaan. In juni 2022 werd bij Kasper namelijk tongkanker geconstateerd, met uitzaaiingen in het halsgebied.

"Ik voelde een rare bobbel onder mijn tong, en die groeide best hard", herinnert hij zich. "In de 4 weken tussen de diagnose en de start van de behandeling voelde ik de tumor steeds groter worden."

Kwaliteit van leven sterk verminderd

"Elk jaar krijgen in Nederland zo'n 2.500 nieuwe patiënten te maken met een tumor in het hoofd-halsgebied", vertelt hoogleraar radiotherapie Rob Coppes. "Hun genezingskansen zijn goed. Maar een ernstige complicatie is dat bij zo'n 40 procent van deze patiënten na de behandeling de speekselklieren niet meer goed werken."

En daardoor hebben ze continu last van een droge mond. "Kauwen en slikken is lastig, het smaakvermogen vermindert, praten is erg moeilijk en het gebit raakt beschadigd", somt onderzoeker Coppes op. "Hierdoor hebben deze patiënten vaak een sterk verminderde kwaliteit van leven."

Utopisch idee

De hoogleraar ging op zoek naar een oplossing voor dit probleem. Wat als het lichaam zelf de speekselklieren zou kunnen repareren? Na jarenlang onderzoek wordt dit bijna utopische idee nu voor het eerst in de praktijk getoetst, bij Kasper. Voordat hij aan bestralingen begon om de tumor te bestrijden, werden er stamcellen uit zijn eigen speekselklieren geoogst en naar een laboratorium van het UMC Groningen gebracht.

"In het laboratorium hebben we de stamcellen opgekweekt", vertelt Coppes. "Deze cellen vormden vervolgens zogeheten speekselklier-organoïden die we kunnen vermenigvuldigen. Na de bestraling geven we cellen uit deze organoïden nu terug, zodat de speekselklieren zichzelf kunnen repareren in Kaspers keel."

'Dit is sensationeel'

Ook moleculair bioloog Jeffrey Beekman werkt met stamcellen. Aan het UMC Utrecht kweekt hij mini-orgaantjes uit weefsel van patiënten om hun ziektes beter te begrijpen en om te kijken welke medicijnen voor hen het beste werken. Beekman noemt het Groningse onderzoek 'zonder meer sensationeel.'

"Het is heel uniek dat deze technologie bij een mens wordt toegepast. We moeten niet onderschatten hoeveel stappen er nodig waren om dit te bereiken, het is echt een mijlpaal. We mogen er trots op zijn dat dit in Nederland gebeurt, gebaseerd op Nederlandse technologie."

'Referentiekader voor andere behandelingen'

Beekman benadrukt dat het opkweken van speekselklieren een heel gericht voorbeeld is. "Maar dit wordt dé showcase en het referentiekader om andere behandelingen te ontwikkelen. Deze techniek kan misschien in de toekomst veel breder worden gebruikt, bij leveraandoeningen bijvoorbeeld of om zeldzame ziektes te genezen."

Coppes beaamt dat zijn onderzoek veel kan betekenen voor de behandeling van andere aandoeningen: "Deze studie moet dienen als een 'proof of principle' dat een dergelijke behandeling haalbaar en veilig is. Als we een positief effect zien zullen we in een vervolgstudie patiënten met tumoren op andere plekken behandelen, die ook risico lopen op het krijgen van een droge mond na radiotherapie."

Trots op nieuwe ontwikkeling

KWF Kankerbestrijding is medefinancier van het Groningse onderzoek. Directeur Carla van Gils zegt enorm trots te zijn op deze nieuwe ontwikkeling. "We weten dat veel mensen met hoofd-halstumoren klachten houden en het leven na de ziekte moeilijk kunnen oppakken. Deze nieuwe behandeling kan ervoor zorgen dat patiënten die bestraald zijn, een veel betere kwaliteit van leven hebben."

Voor Kasper van den Noort is het na de succesvolle plaatsing van de speekselkliercellen nu afwachten of ze goed aangroeien en of hij over een paar maanden weer speeksel kan produceren. "Dat zou niet alleen voor mij heel fijn zijn, maar ook veel andere patiënten kunnen hier hopelijk in de toekomst baat bij hebben."