Meer gezinnen in armoede door afschaffen energietoeslag en prijsplafond, waarschuwen gemeenten: 'Energiecrisis is nog niet voorbij'

De gasprijs is het afgelopen jaar hard gedaald. Toch waarschuwt wethouder Peter Heijkoop dat mensen met lage inkomens nog lang niet uit de zorgen zijn. "Die mensen krijgen het volgend jaar moeilijker dan in het afgelopen jaar."

Ondanks de dalende gasprijzen waarschuwt wethouder in Dordrecht en portefeuillehouder sociale zaken bij de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) Peter Heijkoop dat 2024 voor mensen met een laag inkomen financieel een moeilijk jaar kan worden. De energierekening is misschien lager, maar door de lagere energieprijzen vervallen ook de energietoeslag van 1.300 euro én het prijsplafond.

Te veel optimisme

Uit onderzoek van TNO blijkt dat in 2022 ruim 600.000 huishoudens in energiearmoede leefden. Dit zijn mensen die meer dan 12 procent van hun inkomen uitgeven aan energiekosten.

De marktprijs van aardgas op de Amsterdamse beurs is intussen in een jaar tijd met zo'n 70 procent gedaald. En daardoor lijkt op het eerste gezicht het einde van de energiecrisis in zicht. Maar energiedeskundige bij Publieke Zaken Hans van Cleef waarschuwt voor teveel optimisme: "Het is nog steeds heel spannend. Ondanks dat er nu geluiden zijn dat de energiecrisis over is, zou ik die stelling echt nog niet willen verdedigen."

Elke euro omdraaien

Heijkoop, die bij de VNG verantwoordelijk is voor sociale zaken en armoedebeleid, kijkt door het wegvallen van die steun met zorg naar volgend jaar: "Je ziet dat iemand in de bijstand er volgend jaar fors op achteruit gaat. Deze mensen hebben volgend jaar gemiddeld 70 euro per maand minder te besteden en krijgen het moeilijker dan in het afgelopen jaar."

Volgens de wethouder is dit een forse tegenvaller. "Zeker omdat deze mensen vaak elke euro al moeten omdraaien. Ook mensen met een een-oudergezin met een kind in de bijstand gaat er fors op achteruit."

Gemeente overvraagd

Hij ziet dat het landelijke beleid om armoede tegen te gaan niet goed genoeg is. De energieprijzen zijn nog steeds veel hoger dan voor de oorlog in Oekraïne. Nu die energiesteun wegvalt komen veel mensen opnieuw in de financiële gevarenzone: "Er zijn in Nederland alleen al 600.000 gezinnen met een heel laag inkomen die mogelijk in de problemen komen. Maar we kunnen niet iedereen helpen, want dan raken wij als gemeente compleet overvraagd."

Er is voor volgend jaar wel een nieuw steunpakket bedacht door de landelijke overheid, maar dat richt zich volgens Heijkoop vooral op de middeninkomens en minder op de mensen met de laagste inkomens. "Wij maken ons dus wel echt zorgen als gemeenten. Juist om die allerlaagste inkomens die zich ook echt in toenemende mate bij ons melden. Die hebben het volgend jaar financieel echt lastiger dan dat ze dit jaar hadden. Dus nee, de problemen zijn zeker nog niet over."

Landelijk beleid

Ook vindt Heijkoop het onwenselijk dat mensen met een laag inkomen telkens afhankelijk zijn van tijdelijke maatregelen. "Als je die bestaans- en inkomenszekerheid op landelijk niveau op orde brengt, dan hoeven deze gezinnen niet telkens opnieuw in de stress te zitten. We kunnen eigenlijk niks anders dan als een bezemwagen achter het Rijksbeleid aanrijden om alles wat zij laten liggen te compenseren."

Hij roept de landelijke overheid dan ook op om meer te doen om te voorkomen dat de mensen met de laagste inkomens hun rekeningen niet meer kunnen betalen. "Het beste zou zijn als er gewoon structurele maatregelen zouden zijn worden genomen vanuit het Rijk dat deze mensen gewoon in hun bestaan kunnen voorzien. Wij kunnen veel pleisters plakken en proberen met bijvoorbeeld de bijzondere bijstand en andere regelingen te stutten waar we kunnen. Maar dat is helaas niet tot in de oneindigheid mogelijk."

Reactie Carola Schouten

Demissionair minister voor Armoedebeleid, Carola Schouten, reageert dat er wél actie wordt ondernomen: "Mede omdat gemeenten hebben aangegeven dat ze de energietoeslag niet meer konden uitvoeren, hebben we de energietoeslag vervangen door andere maatregelen."

Ze vervolgt: "We hebben juist die maatregelen echt heel specifiek gericht op die lagere inkomens, omdat we zien dat daar ook de moeite het grootste is."

Meerdere maatregelen

Mensen met een lager inkomen gaan voor de kerst al iets merken, volgens de demissionair minister. "Bijvoorbeeld door een hogere huurtoeslag of een hoger kindgebondenbudget. Daarnaast gaat per 1 januari en per 1 juli ook het minimumloon omhoog. Dus mensen gaan op het loonstrookje zien dat ze erop vooruit gaan."

De demissionair minister benadrukt dat door een hoger minimumloon ook de uitkeringen meestijgen: "Het is dus niet één maatregel, maar het zijn meerdere maatregelen die volgend jaar soelaas gaan bieden."

Koude winter

De gasvoorraden zijn nu goed gevuld vertelt energiedeskundige Van Cleef, dus het land lijkt goed voorbereid te zijn voor de winter. Maar hij ziet nog veel onzekerheden: "Denk bijvoorbeeld aan het feit dat het een hele koude winter zou kunnen worden. Dat betekent dat die gasvoorraden snel gaan dalen en de prijzen kunnen stijgen." Ook waarschuwt hij dat geopolitieke onrust, bijvoorbeeld in het Midden-Oosten, al snel voor fors hogere prijzen kan zorgen.

Toch is de situatie op de energiemarkt nu iets stabieler dan een jaar geleden. Energieleveranciers bieden bijvoorbeeld weer vaste energiecontracten aan. En dat kan goed nieuws zijn voor de consument, zegt Van Cleef. "Wil je geen onzekerheid over die prijs? Dan is het verstandig om de gasprijs langer vast te zetten."

Tijdelijk noodfonds

Om te voorkomen dat mensen hun energierekening niet kunnen betalen opent de Rijksoverheid samen met energieleveranciers ook in 2024 het Tijdelijk Noodfonds Energie, werd vorige week aangekondigd. In dit fonds wordt 60 miljoen euro gestort.

Mensen komen in aanmerking voor compensatie wanneer ze minder dan 200 procent van het bruto sociaal minimum verdienen én de energierekening meer dan 8 procent van hun inkomen bedraagt. In januari gaat het fonds open en kunnen mensen een aanvraag indienen.