Discriminerende ambtenaren kunnen vanaf nu vervolgd worden, wat zijn de gevolgen? 'Gevoel van onschendbaarheid verdwijnt'

Ambtenaren die discrimineren kunnen voortaan makkelijker voor de rechter worden gesleept. Wat betekent dat voor de toekomst? "Het gevoel van onschendbaarheid verdwijnt."

De beschikking van het Gerechtshof in Den Haag is nog niet officieel gepubliceerd, maar een belangrijke conclusie kan al getrokken worden: ambtenaren kunnen in de toekomst strafrechtelijk vervolgd worden als ze discrimineren, zoals gebeurde tijdens de toeslagenaffaire.

'Ambtenaren zagen afkomst als risico op fraude'

"Deze uitspraak is van groot belang", zegt advocaat Anis Boumanjal. Hij vertegenwoordigt gedupeerde ouders die aangifte hebben gedaan wegens discriminatie. "Ambtenaren zagen bijvoorbeeld afkomst aan als een verhoogd risico op fraude."

Deze vorm van discriminatie vanuit de overheid kan in de toekomst makkelijker aangepakt worden. En dat zal zeker invloed hebben, zegt de advocaat: "Het gevoel van onschendbaarheid verdwijnt."

'Strafrechtelijke stok achter de deur'

Boumanjal is tevreden, ondanks dat de medewerkers van de belastingdienst die verwikkeld waren in de toeslagenaffaire niet meer vervolgd kunnen worden.

"De mogelijke strafbare feiten zijn inmiddels verjaard. Maar van deze nieuwe beschikking gaat wel duidelijk een signaalwerking uit. Het is een strafrechtelijke stok achter de deur voor het geval dat ambtenaren in de toekomst opnieuw discrimineren." En dat is nieuw, tot nu toe hadden overheidsambtenaren strafrechtelijke immuniteit en waren ze dus niet aansprakelijk.

'Logisch dat gekeken wordt naar verantwoordelijkheid'

Bas van Weegberg is lid van het dagelijks bestuur van vakbond FNV. Daarnaast is hij voorzitter van de Algemene Centrale Overheidspersoneel (ACOP), de vakbeweging voor medewerkers van de overheid, en dus ook van ambtenaren.

Op de beschikking van het gerechtshof reageert Van Weegberg ietwat aarzelend: "Hoe het gaat uitpakken, dat gaan we nog zien. Het is logisch dat bij discriminatie en racisme, zoals dat ook duidelijk aan de orde was bij het toeslagenschandaal, gekeken wordt wie daar verantwoordelijk voor is."

'Politiek aanspreken'

Maar volgens Van Weegberg is het vooral de politiek die de weg moet wijzen: "Het kabinet moet gewoon beleid maken dat past binnen de rechtsstaat. En als ambtenaren dat beleid uitvoeren, dan moet je in eerste instantie dus de politiek aanspreken en desnoods politici naar huis sturen, als zij racistisch of anderszins discriminerend beleid maken."

De vakbond-man voegt nadrukkelijk toe: "Als ambtenaren zelf opzettelijk professionele ruimte misbruiken om racistische of discriminerende handelingen te verrichten, dan wordt het natuurlijk een andere discussie."

Verhouding tussen politiek en ambtenarij op scherp

Volgens Weegberg zet deze beschikking de discussie over de professionele ruimte van ambtenaren en de verhouding tussen politiek en ambtenarij op scherp. En dat is niet zomaar opgelost: "Je ziet het nieuws over sociale onveiligheid op heel veel plekken, ook bij de overheid. Mensen voelen niet de ruimte om 'nee' te zeggen, omdat ze erg afhankelijk zijn. Dus het verstevigen van die positie van ambtenaren is heel erg belangrijk."

"We vinden ook dat ambtenaren aan moeten kunnen geven als ze bepaald werk niet willen doen vanwege gewetensbezwaren", voegt hij eraan toe.

'Standpunt van OM triggerde mij'

"Het oorspronkelijke standpunt van het Openbaar Ministerie (OM) triggerde me echt", vertelt advocaat Anis Boumanjal. "Ambtenaren die buiten de lijntjes kleurden handelden vanuit overheidsbelang. Daarom genieten ze strafrechtelijke immuniteit en zijn ze onschendbaar, zo luidde de redenering van het ministerie. Toen brak toch wel mijn klomp."

Daarmee zouden kwaadwillende ambtenaren ook in de toekomst carte blanche krijgen, volgens de advocaat. "We hebben toen alles uit de kast gehaald, en ook jurisprudentie van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens erbij gehaald." Met de nieuwe beschikking, is de opstelling van het OM van tafel. "Er is nu eindelijk een prikkel van buitenaf om te denken: 'ik doe het niet, ik ga niet discriminerend te werk'."