Dimitri moest als nieuwschef bij de Russische staatstelevisie verwarring zaaien en MH17 wegstoppen: 'Ik slaap nog steeds nauwelijks'

Verwarring zaaien zodat niemand meer weet wat te geloven, en als het even kan: zwijgen. Dimitri Skorobutov werkte voor het belangrijkste Russische journaal en kreeg vanuit het Kremlin aanwijzingen hoe hij moest berichten over MH17.

Hij is nog maar enkele maanden weg uit Rusland, en voor zijn veiligheid kunnen we niet vertellen waar we hem nu spreken. Dimitri Skorobutov geloofde ooit in Poetin en was trots toen hij als 21-jarige mocht beginnen bij Rossiya-1. Met dagelijks 100 miljoen kijkers is dit het grootste staatsmediabedrijf in Rusland. "Ik was jong en ik had het idee dat Poetin ons beschermde tegen vijanden van buitenaf."

Lijsten met verboden onderwerpen

15 jaar lang werkt Dimitri als nieuwschef voor Rossiya-1. De eerste jaren voelt hij zich een vrij en onafhankelijk journalist. Maar het Kremlin trekt de teugels steeds strakker aan. In 2010 worden de zogenoemde 'stoplijsten' geïntroduceerd. Lijsten waarop het Kremlin via de directies van de staatsmedia aangeeft waarover wel en niet gepubliceerd mag worden.

De dag dat de MH17 met 298 inzittenden uit de lucht wordt geschoten herinnert Dimitri zich nog goed. Hij is eigenlijk vrij, maar komt als hij van de ramp hoort toch naar de redactie om zijn collega's te helpen.

Paniek op de redactie

"Er was paniek. Normaal gesproken worden grote gebeurtenissen als deze heel direct gecontroleerd door de persafdeling van het Kremlin. Nu hoorden we niets." Toch legt Rossiya-1 in de eerste nieuwsuitzending na de ramp al nadruk op de rol van op Oekraïne. Er waren nog geen directe orders van het Kremlin, maar de redacteuren waren zo geconditioneerd dat ze wisten wat van hen verwacht werd.

"We zeggen hier dat Oekraïne indirect schuld heeft, omdat ze het luchtruim niet gesloten hebben", vertaalt Dimitri terwijl hij die eerste uitzending terugkijkt. "We liegen niet. Maar we leggen wel een accent."

'Oekraïne is schuldig'

De Russische staatsmedia werken dat accent in de dagen na de ramp uit tot uitgebreide theorieën. Een Oekraïens gevechtsvliegtuig zou de MH17 vanuit de lucht hebben neergeschoten. Of het zou een mislukte aanslag zijn op het vliegtuig van Poetin. Uiteindelijk meldt zich zelfs een anonieme Oekraïense piloot die verklaart dat zijn collega verantwoordelijk is voor de crash. De rode draad: niet Rusland, maar Oekraïne is schuldig.

Volgens Dimitri komen de Russische staatsmedia opzettelijk met zoveel theorieën. Daardoor weten mensen niet meer wat ze moeten geloven. "Te veel tegenstrijdigheden, te veel onbewezen feiten. Zelfs ik was op een gegeven moment in de war."

We hadden op de redactie een gele, 'old school' telefoon voor het Kremlin. Je hoefde niet eens een nummer te draaien.

Dimitri Skorobutov, voormalig nieuwschef Russische staatstelevisie

Dreigende directie

De lijnen tussen de directies van de staatsmedia en het Kremlin zijn kort. Elke week vergaderen de mediadirecteuren met de persafdeling van het Kremlin en tussendoor worden er telefonisch aanwijzingen doorgegeven. Dimitri: "We hadden op de redactie een gele, 'old school' telefoon voor het Kremlin. Je hoefde niet eens een nummer te draaien."

Nieuwschefs zoals hij worden door de directie op de hoogte gesteld. "Maar niet zonder dreigement: als je toch publiceert over een verboden onderwerp, word je gestraft door iemand van boven", zegt Dimitri. Hij wijst omhoog. Als de storm rond MH17 een beetje is gaan liggen, wordt de vliegramp een prominent onderwerp op de 'stoplijsten' die hij elke dag krijgt. "Hier staat het woord Boeing zelfs met drie uitroeptekens bij. Iedereen weet om welke Boeing het gaat", wijst hij aan op de stoplijsten die hij heeft meegenomen.

Russisch bewijs

Over het Nederlandse onderzoek mocht met geen woord gerept worden in de Russische nieuwsuitzendingen. "De strategie was om de ramp weg te stoppen en áls we er dan over berichtten, moest het op zo'n manier dat iemand anders schuldig leek. Niet Rusland." Als het Nederlandse onderzoeksteam met belangrijk bewijs komt, moeten de staatsmedia juist wél reageren. Dan is er altijd óók Russisch bewijs.

Op 13 oktober 2015 bijvoorbeeld. Een paar uur voordat de Onderzoeksraad voor de Veiligheid haar conclusies presenteert, geeft BUK-fabrikant Almaz Antej een persconferentie in Rusland. De boodschap: onze experimenten weerleggen de conclusies van de Nederlandse commissie over het type raket en de plaats van lancering.

Schijnwereld

Het is één van de momenten dat Dimitri het echt niet meer aan zichzelf kan verkopen. "Op hun satellietbeelden was de Boeing 6 kilometer lang. Of had de satelliet 400 of 500 meter boven het vliegtuig moeten hangen. Als je een afbeelding vervalst, doe het dan goed."

Door voorvallen als deze begint Dimitri steeds meer te beseffen dat hij in een schijnwereld leeft en onderdeel is van de propagandamachine van Poetin. "Dat was voor mij persoonlijk een tragedie", zegt Dimitri. "Het is heel moeilijk om te ontdekken dat alles waar je ooit in geloofde en wat je ooit hebt gedaan, fout was."

Illegaal ontslag

Hij probeert steeds vaker over onderwerpen te publiceren die op de stoplijsten staan. Hij wordt meerdere keren gewaarschuwd dat hij daardoor in de problemen kan komen. In 2016 wordt hij op de redactie in elkaar geslagen door een dronken collega. Als hij met verwondingen in het ziekenhuis ligt wordt hij ontslagen.

Illegaal ontslagen, benadrukt Dimitri, want volgens het Russische arbeidsrecht mag iemand die ziek is niet ontslagen worden. Ook de rechtbank in Moskou oordeelt jaren later dat zijn ontslag onrechtmatig is.

Nergens meer aan de bak

Maar de uitspraak van de rechter helpt Dimitri niet. Hij vertelt openlijk over de werkwijze van de Russische staatsmedia en daarom bezweert zijn voormalige baas hem 'alle zuurstof af te snijden'. Dimitri komt nergens meer aan de bak, zijn uitkering wordt hem ontzegd, uiteindelijk wordt hij financieel geruïneerd en moet hij zijn appartement verkopen.

Het allerergst vindt hij de intimidatie en het getreiter. Hij wordt gevolgd, soms lastiggevallen door privaat ingehuurde politieagenten en er worden foto's gemaakt van zijn appartement. Eind 2019 wordt het hem te veel en besluit hij Rusland te verlaten. De stress van de afgelopen jaren speelt hem nog steeds parten. "Ik slaap nog steeds nauwelijks. Ik denk dat ik meer tijd nodig heb om weer mezelf te worden."

'Ik dacht altijd dat westerse media leugenaars waren'

En ook nu, terwijl hij al jaren niet meer in Poetins werkelijkheid gelooft, heeft Dimitri nog steeds moeite om te onderscheiden wat waar is en wat niet. "Ik ben zo gewend aan de waarheid van onze staatstelevisie. Om de wereld door Russische ogen te zien. Ik heb altijd gedacht dat westerse media leugenaars waren en dat onze staatsmedia de werkelijkheid laten zien."

Hoe de strategie van de Russische staatsmedia ten opzichte van MH17 nu is, weet Dimitri niet. Maar hij betwijfelt of áls de vier verdachten in het MH17-proces dat vandaag begint veroordeeld worden, het gros van het Russische publiek daar ooit over zal horen. "Er is een grote kans dat er helemaal niet over bericht zal worden. Dat is hoe de Russische staatsmedia werken."