De basisschool, de universiteit en alles daartussen kampen met werkdruk, personeelstekort, prestatiedrang en geldgebrek. Onderwijsinstanties experimenteren volop met oplossingen voor die tekorten.
Dit zijn vier voorbeelden van hoe door heel het land geprobeerd wordt het onderwijs te vernieuwen.
1. Unitonderwijs
Sinds 2011 hebben tientallen Nederlandse basisscholen schoolklassen afgeschaft. Kinderen worden niet langer in klassen geplaatst, maar in zogeheten units.
Basisschool Woutertje van Leyden opende in 2017 haar deuren in Leiden. De school heeft alle leerlingen in twee units ingedeeld, allebei met zo'n 70 leerlingen. Eén unit is voor de kleuters, de ander voor de overige leerlingen. Leerlingen van 6 tot en met 12 leren gemengd. Naast de units zijn er kleinere mentorgroepen. De mentor bespreekt de ontwikkeling van de leerling met de ouders én de leerling zelf.
Mini-maatschappij
Directeur Leon Plomp is er van overtuigd dat unitonderwijs voor veel leerlingen werkt: "Ik denk dat dat eigenlijk inherent is aan de maatschappij. Daarin zitten we vaak ook in grote groepen. Daar heb je sociale vaardigheden nodig. Dit is een soort oefenen in een mini-maatschappij."
Leerkracht Afra van Leeuwen werkte voorheen in het 'normale' klassikale basisonderwijs."We kijken wat de kinderen nodig hebben. Wat wil je nog leren, wat zijn je talenten? We helpen de kinderen om die doelen te bereiken." Dat jong en oud door elkaar heen zitten, helpt daar volgens haar goed bij. "Er zijn kinderen in groep 1 die letters willen leren. Officieel wordt dat nog niet aangeboden, maar hier kan het dus wel."
Minder werkdruk
Unitonderwijs zou niet alleen de ontwikkeling van leerlingen ten goede moeten komen, maar moet ook werkdruk voor leerkrachten verminderen. Op basisschool Woutertje van Leyden is dat al voelbaar. Leerkracht Afra van Leeuwen: "Omdat je met elkaar zaken organiseert, voel je veel minder de druk dan op een gewone basisschool."
Volgens Van Leeuwen is het in regulier klassikaal onderwijs vaak niet eenvoudig om voor alle leerlingen aandacht te hebben: "Je hebt een heel eenzijdig beeld van de kinderen. Je moet alles alleen doen. Nu ben je met elkaar, en kun je een keer zeggen: 'Kan iemand iets van mij overnemen?'"
2. Eigen verantwoordelijkheid
Het Vathorst College in Amersfoort wil zich onderscheiden met kunstvakken en buitenschoolse projecten. Vooral focust de middelbare school op zelfwerkzaamheid. Arnoud Alting, leraar Engels, staat niet standaard voor een rij schoolbanken.
Vaak laat hij de verantwoordelijkheid bij leerlingen zelf over welke instructielessen ze willen bijwonen: "Over sommige instructies zeg ik: 'Ik verwacht dat iedereen komt, want voor iedereen is dit onderwerp moeilijk', maar soms vind ik dat leerlingen dat zelf mogen weten."
Niet alleen voor 30 leerlingen
Deze methode verandert de werkdruk. "Je staat niet alleen voor dertig leerlingen, je hoeft niet het hele lesuur de teugels vast te houden", zegt Alting. De school stelt extra geld beschikbaar voor docenten die hun eigen methode of leerlijn willen ontwikkelen.
"We besparen geld door minder in te kopen bij de bekende uitgeverijen voor schoolmateriaal", zegt directeur Jasmijn Kester. "Dat geven we liever uit aan creatieve docenten die vanuit hun eigen vakmanschap hun lessen creëren."
3. Huiswerkbegeleiding van oud-leerlingen
Ook buiten de muren van het schoolgebouw wordt geïnnoveerd. In Den Haag heeft natuur- en scheikundeleraar Cees van Halen zich gestort op het opzetten van een vooruitstrevend huiswerkinstituut. Samen met Devon Diercks (21) richtte hij Studiehuis Belgisch Park op.
Oud-leerlingen die net hun middelbare schooldiploma hebben gehaald en bijvoorbeeld een tussenjaar nemen, werken hier. Van Halen: "De kracht is dat we met jongvolwassenen werken. Zij weten hoe fijn het is als alles op school lekker loopt, maar ook hoe het voelt om vast te lopen met je huiswerk."
Slimme huiswerkmanieren
Het studiehuis biedt huiswerkbegeleiding, bijles en examentraining in een stimulerende omgeving. Ze werken er met de 'Pomodoro-techniek'. Leerlingen werken een half uur onafgebroken en geconcentreerd, daarna volgt een pauze van 3 minuten. Na de vierde keer is de pauze langer. "Er zijn veel slimme manieren of beter te studeren", zegt Van Halen. "Als je die manieren kent, maak je het huiswerk een stuk efficiënter."
Cees van Halen vindt dat er veel meer aandacht moet zijn voor bijles en huiswerkbegeleiding. "Natuurlijk kost het geld, maar dit zijn zulke kleine bijdragen ten opzichte van wat een school per jaar kost. Huiswerkbegeleiding zou je eigenlijk standaard moeten integreren, zeker in de onderbouw. Dat meta-niveau, hoe leer ik eigenlijk beter, dat leer je niet meer op een middelbare school."
4. De Universiteit van Nederland
Ook sommige hogescholen en universiteiten kampen met een tekort aan tijd, geld en aandacht. Nederland telt veertien universiteiten; daarmee zijn de beste colleges versnipperd over het hele land.
De Universiteit van Nederland verzamelt de meest interessante colleges van universitaire docenten in Nederland. De colleges worden gefilmd in een aansprekende setting: met publiek, goede belichting, technisch vernuftige presentatiemiddelen.
Miljoenen mensen bereikt
Maurice van Wordragen is 25 en directeur van de Universiteit van Nederland: "We bereiken iedere maand miljoenen mensen met de colleges die gratis verspreiden. We vinden het super belangrijk dat de professoren die een goed verhaal hebben ook voor een breed publiek beschikbaar is."
Toch denkt Van Wordragen niet dat de video's een hele universiteit kunnen vervangen. "De verdieping door werkcolleges, het werken in kleine groepjes en het contact met docenten, daar heb je toch de universiteiten voor nodig."
Vragen? Stel ze!
Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.