Crisis na crisis, hoe gaan we daar het beste mee om? 'We moeten generaties vooruit durven denken'

Terwijl de klimaatcrisis zich op de achtergrond afspeelt, gaat de coronacrisis over in de oorlog in Oekraïne. Mensen kunnen veel tegenslagen aan, maar hoeveel? Experts adviseren om verder vooruit te kijken. Vooral de politiek speelt daarin een grote rol.

Uit onderzoek onder leden van het Opiniepanel bleek dat Nederlanders zich zorgen maken over de situatie in Oost-Europa, vooral over de gevolgen voor Nederland. Gijs Coppens, gz-psycholoog van het platform OpenUp, merkt dat de somberheid uit de coronacrisis hierdoor snel terugkeert bij mensen.

Weer een crisis

Coppens zegt dat er behoefte is aan 'emotioneel volwassen leiderschap'. "Het is vanuit de politiek een begrijpelijke, maar ook wat kinderlijke reflex om vooral op de korte termijn oplossingen te vinden. Je moet mensen juist leren om problemen op de lange termijn te verwachten en daarop te anticiperen."

"Het is een soort hopeloosheid die zich uitrolt bij dit soort crises", legt hij uit. "Straks komt natuurlijk de ondergesneeuwde klimaatcrisis weer terug, en wie weet wat daarna. Er is veel tegelijk gaande en dat zorgt voor machteloosheid."

Lange periode van tegenslagen

De mens is superflexibel, vertelt Coppens. Daarom kunnen we makkelijk een lange periode van tegenslagen aan. Maar dan is het wel belangrijk om mensen een langetermijnperspectief te geven.

"Vanuit de overheid wordt vooral in korte sprintjes gedacht, net als bij de coronacrisis. Het is belangrijk dat er juist een langetermijnplan wordt gecommuniceerd, want dat geeft rust op de korte termijn."

Fantasie aangetast

Dus waarom gaan mensen en ook de politiek uit reflex toch op de korte termijn denken? Dat komt vooral door angst, zegt crisisantropoloog Bart Klijnsma. "Wij geloven als mensen dat we onkwetsbaar zijn. Ik geloof dat ik nu geen ongeluk krijg als ik auto rijd. Dat is een fantasie waarin wij continu leven."

"Nu de oorlog dichtbij komt, wordt die fantasie aangetast. En dat levert angst op. Daardoor gaan we op korte termijn dingen doen, zoals vluchtelingen in huis nemen. Op politiek niveau handelen we ook zo."

Luisteren naar de overheid

Klijnsma traint burgermeesters in het omgaan met crises, en ziet veel vergelijkingen in de manier waarop we met de coronacrisis en de oorlog in Oekraïne omgaan.

"Er ontstaan duidelijke fases", legt hij uit. "Nu zitten we in een periode zoals twee jaar geleden met corona. We luisteren naar de overheid en doen wat we kunnen doen, zoals applaudisseren voor de zorg of geld geven aan Giro555."

Terugkeer van tweedeling

Maar wat zegt dat over de volgende fase in deze crisis? "Mensen zullen het op een gegeven moment zat worden", vervolgt Klijnsma. "De vluchtelingen zijn niet over een paar weken weg. Er komt druk op de zorg, huisvesting en banen. De tweedeling in de samenleving gaat weer groeien."

"De overheid bereidt zich er beperkt op voor. Toen ik in maart 2020 met een paar burgemeesters besprak wat er zou kunnen gebeuren, kwam alles voorbij: rellen, geweld achter de voordeur, tweedeling, wantrouwen in de overheid. Maar in het Veiligheidsberaad werd vooral aan de korte termijn gedacht: wel of geen mondkapje in de supermarkt."

'Allemaal op zijspoor gezet'

Nadenken over problemen op de lange termijn doet de politiek dus vaker niet dan wel. "We hebben bijvoorbeeld niks gedaan aan de meest voorkomende oorzaken van pandemieën. Klimaat, verstedelijking, intensieve veeteelt: het wordt allemaal op een zijspoor gezet."

"En dat zie je nu ook met Oekraïne. Dat land is de graanschuur van Nederland, maar ook van Noord-Afrika", legt Klijnsma uit. "Wij halen ons eten straks wel ergens anders vandaan, maar Noord-Afrikaanse landen niet. Daar komt dan meer honger, waardoor de vluchtelingenstroom naar Nederland toeneemt."

Heftige beelden

"Er is wel een verschil met de coronacrisis", voegt Coppens eraan toe. "Iedereen weet wat oorlog is en ziet de heftige beelden. Dan zijn mensen ook meer bereid om actie te ondernemen. Bij corona zagen we geen live beelden van de ic, waardoor de crisis minder goed in te beelden was."

Coppens merkt dat de angst in deze crisis ook gevoed wordt door de onvoorspelbaarheid van Poetin. "We namen altijd aan dat hij een redelijk leider was, maar een redelijk mens had deze invasie niet gedaan. En zonder redelijkheid wordt hij onvoorspelbaar."

Zeven generaties

Volgens Klijnsma is de beste oplossing het veranderen van het systeem. "Onze systemen zijn niet ingericht op voorwaarts denken. Alles en iedereen kijkt maximaal vier jaar vooruit. Maar om crisis op crisis te voorkomen, moeten we durven generaties vooruit kijken."

"Inheemse stammen dachten altijd na over wat de gevolgen zouden zijn over zeven generaties. Dus een overgrootvader moet nadenken over de gevolgen voor zijn achterkleinkinderen", zegt hij. "Maar één generatie zou ook al helpen."