'Complimenten dat Raad van State in spiegel kijkt, maar vraag me af of het diep genoeg is': zegt Chris van Dam over nieuw rapport toeslagenaffaire

De Raad van State heeft te lang vastgehouden aan de strenge lijn in uitspraken over kinderopvangtoeslag. Dat concludeert de hoogste bestuursrechter in een onderzoek naar haar eigen rol in de toeslagenaffaire. De ouders krijgen excuses.

In het reflectierapport van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (RvS) wordt de kinderopvangtoeslag-affaire een 'veelkoppig monster' genoemd. 'Monsterlijk', omdat ouders in de knel zijn gekomen door overheidshandelen, 'veelkoppig', omdat de affaire is ontstaan door een stapeling van handelen en nalaten. Die hebben gezamenlijk bijgedragen aan 'een zwarte bladzijde in de geschiedenis van onze rechtsstaat', valt in het rapport te lezen.

Complete toeslag terugbetalen

De RvS hield tot oktober 2019 vast aan de alles-of-niets-lijn: zelfs bij hele kleine overtredingen moesten de ouders de complete kinderopvangtoeslag terugbetalen aan de Belastingdienst. Tienduizenden mensen hebben daardoor grote financiële en psychische problemen gekregen. Soms liepen relaties op de klippen of werden kinderen uit huis geplaatst.

Begin oktober stak de Raad voor de Rechtspraak, de beroepsgroep van rechters, ook al de hand in eigen boezem: de rechtspraak bood ouders niet altijd de bescherming die zij verdienden. De rechters maakten ook excuses aan de gedupeerden.

Ongekend Onrecht

Het schandaal rondom de kinderopvangtoeslag is onderzocht door een parlementaire ondervragingscommissie. Voorzitter daarvan was Chris van Dam. Bij de aanbieding van zijn rapport Ongekend Onrecht, in december vorig jaar, zei het toenmalige CDA-Kamerlid dat "grondbeginselen van de rechtsstaat geschonden zijn".

Overheid, rechters en de wetgever (kabinet en parlement) hebben ouders jarenlang in de kou laten staan, concludeerde de commissie. Van Dam vond dat zij bij zichzelf te rade moesten gaan hoe dit heeft kunnen gebeuren. Het kabinet reageerde in januari door af te treden.

'Kan parlement nog iets van leren'

"Wij hebben de rechterlijke macht opgeroepen om in de spiegel te kijken. En dat heeft nu dus ook de Raad van State gedaan. Complimenten dat ze dat hebben gedaan en de excuses die zij aanbieden lijken mij heel terecht", zegt Van Dam. "Daar kan het parlement nog wat van leren, die hebben nog niet in de spiegel gekeken."

Maar Van Dam vindt het rapport ook wat oppervlakkig. "Er wordt geconstateerd dat de Raad van State te hardvochtig is geweest, maar waarom dat nou is geweest, waarom ze zo hebben opgetreden, heb ik nog niet ontdekt. Dat is anders bij de rechters die in de spiegel keken, daar staan in het rapport echt persoonlijke verhalen in van rechters. Maar ik moet dit nieuwe rapport dit weekend nog beter gaan lezen."

Diep genoeg in spiegel gekeken?

Van Dam denkt dat dit nieuwe rapport zeker iets gaat opleveren. "Niet alleen bij de Raad van State, maar ook in de juridische wereld. Daar wordt anders gekeken en gesproken sinds Ongekend Onrecht. Er is heel veel in beweging. En daar is dit rapport van de RvS een onderdeel van".

"Het is nog niet het einde, maar nogmaals: ik heb er diep respect voor hoe ze in de spiegel hebben gekeken. Of ze diep genoeg hebben gekeken weet ik niet, maar ze hebben er in ieder geval in gekeken."

Verandering

Sommige ouders van de toeslagenaffaire zitten nog steeds in de problemen en wachten nog altijd op compensatie. Daar verandert dit rapport niet meteen iets aan. "Dat kun je ook niet direct van de rechtspraak verwachten", zegt Van Dam.

"Dat is aan de staatssecretaris. Maar vergis je niet wat dit rapport betekent voor lopende zaken. Er zijn voorbeelden bekend van de strikte opvatting die er was, maar daar is een kentering in gekomen. Dus dat is echt van belang.