Radio-uitzending EenVandaag 03-10-2018

Punten verdienen als je je voorbeeldig gedraagt, punten kwijtraken als je door rood rijdt of kritiek hebt op de politiek. En als je minpunten krijgt, kun je het wel vergeten om aanspraak te maken op kortingen of op vliegreizen. Het klinkt als een bizar plan, maar in China wil de overheid het sociaal kredietsysteem per 2020 invoeren.

De Chinese overheid wil data verzamelen over haar burgers en daar een belonings- of bestraffingssysteem aan hangen. “De overheid kijkt naar informatie van rechtszaken, telefoonmaatschappijen en internetbedrijven. Al die data moet een goed beeld geven van de betrouwbaarheid van de betreffende burger”, aldus China-correspondent Leen Vervaeke.

40 pilots zijn van start gegaan

De plannen zijn er al langer, maar inmiddels zijn in 40 steden pilots van start gegaan. Het is onduidelijk hoe ver die pilots reiken, aangezien Vervaeke geen toegang krijgt tot informatie over dit nieuwe systeem. Ze hoort echter nog geen verontrustende signalen vanuit de inwoners. “Er wordt tot dusver weinig op gereageerd. Maar in China kennen ze natuurlijk ook geen grote mate van vrijheid van meningsuiting. Daarnaast zijn ze gewend aan overheidscontrole.”

Het verzamelen van data is mogelijk slechts een begin van de informatie die China wil gebruiken voor het sociaal kredietsysteem. Het is niet ondenkbaar dat de overheid ook de inzet gebruikt van veiligheidscamera’s met gezichtsherkenning. Negeer je een rood verkeerslicht? Dan wordt de afspraak van het restaurant waar je naar onderweg bent gecanceld. Bezoek je je ouders niet genoeg? Dan kun je het boeken van een vliegticket wel vergeten. Doe je juist veel vrijwilligerswerk? Dan verdien je een korting op verzekeringen. Zover is het nog niet, maar zover kan het zeker komen.

'Alles behalve een ideale maatschappij'

Volgens Dascha During, docent filosofie aan de Universteit Utrecht, is het effect van zo’n sociaal kredietsysteem alles behalve een ideale maatschappij. “De overheid zorgt ervoor dat je gewenst gedrag gaat vertonen zoals zij het wil. Dat is absoluut geen morele vooruitgang. Het model van het gewenste gedrag vertonen hebben we als eerst geprobeerd in de Sovjet Unie. We hebben gezien dat het geen impact heeft op het echte morele gedrag”, aldus de docent filosofie die zich als onderzoeker richt op de morele aspecten van de huidige politieke ontwikkelingen in China.

De overheid zorgt ervoor dat je gewenst gedrag gaat vertonen zoals zij het wil. Dat is absoluut geen morele vooruitgang."

Dascha During, docent filosofie aan de Universteit Utrecht

Het is ondenkbaar dat de invoering van zo’n systeem ooit in Nederland gaat plaatsvinden. Toch waarschuwt During ons: “De verontrustende vraag is: Zijn we niet al die richting aan het op gaan? We gebruiken allerlei social media, dus ons gedrag is controleerbaar.”

Zowel Vervaeke als During zien een sociaal kredietsysteem als een angstaanjagende ontwikkeling. De eerstgenoemde is vooral verontrust als het gaat om de toetsing van de burgers: “Het is mensenwerk. Dus het gedrag wordt door mensen beoordeeld. Dat is natuurlijk alles behalve objectief.” During vreest voor de uitwerking van de vrijheid van burgers: “Het afwijken van de norm staat op de tocht. De mogelijkheid van kritiek op de politiek op sociale normen verdwijnt.”