Burgemeesters verliezen grip op criminelen in hun gemeente: 'Ze kunnen hun gang gaan'

Burgemeesters maken zich grote zorgen over ondermijning in hun eigen gemeente. Gebukt onder persoonlijke bedreigingen en met te weinig middelen voeren zij steeds meer een ongelijke strijd tegen drugscriminelen die zich mengen in de bovenwereld.

EenVandaag ondervroeg in samenwerking met het Nederlands Genootschap van Burgemeesters 113 van de 344 burgemeesters over ervaringen in hun gemeente.

'Wil je het zien?'

Acht op de tien van de ondervraagde burgemeesters zeggen zeker te weten dat er ondermijning voorkomt in hun gemeente. Nog eens 16 procent weet het niet zeker, maar heeft daar wel aanwijzingen voor.

"Een horecagelegenheid die een tweede vestiging opent, zonder dat er veel klanten zijn. Een kapper die middenin de nacht activiteiten ontplooit. De vraag is vooral: wil je het als burgemeester zien? Maar dat het er niet zou zijn, is uitgesloten", zegt een burgemeester.

Drugspand gesloten

Burgemeesters krijgen die informatie aan de hand van onderzoeken van politie of, vooral in grotere gemeenten, via speciale onderzoeksteams. Maar ook aan de hand van aanhoudingen en vondsten.

Zo zeggen ruim acht op de tien burgemeesters dat er in zijn of haar tijd als burgemeester een drugslab is opgerold of drugsafval is gedumpt in hun gemeente. Ruim negen op de tien hebben meer dan eens een drugspand gesloten.

Druk op gemeentebestuur

De tentakels van de criminaliteit reiken ook geregeld tot in het gemeentehuis. Ongeveer een kwart van de ondervraagde burgemeesters heeft aanwijzingen dat ambtenaren, raadsleden en wethouders onder druk zijn gezet door de onderwereld.

Een ondervraagde geeft als voorbeeld: "Er is een poging gedaan om een ambtenaar te compromitteren door gebruik te maken van een financiële kwetsbaarheid van zijn volwassen kinderen."

'We komen eraan'

Nog vaker ondervinden burgemeesters de invloed van criminelen zelf aan den lijve. Ruim vier op de tien zijn in hun functie minstens een keer bedreigd door criminelen. "Ik krijg meerdere doodsbedreigingen. Wat dit met iemand doet én met de familie, behoeft denk ik geen toelichting", zegt een burgemeester.

Andere burgemeesters schrijven over dreigmails en -brieven, openlijke oproepen om hun huis in brand te steken, nachtelijke telefoontjes met de mededeling 'we komen eraan' of het klemgereden worden door criminelen. Drie op de tien maken zich zorgen over concrete acties die hun veiligheid en die van hun gezin aantasten.

Nauwelijks grip op te krijgen

Hoewel de impact van ondermijning voor burgemeesters duidelijk voelbaar is, is de omvang voor velen nog onduidelijk. Vier op de tien ondervraagden zeggen daar slecht zicht op te hebben. Van grip is nog minder sprake: slechts drie op de tien burgemeesters die het onderzoek invulden, zeggen nog vat te hebben op ondermijning in hun gemeente.

"Vermoedens zijn lastig te traceren en/of te bewijzen. Het is vaak met lede ogen toezien hoe mensen hun gang kunnen gaan", schrijft een burgemeester in het onderzoek. Een ander beschrijft dat criminelen steeds geavanceerder worden: "Door slimme financiële en juridische trucs organiseren zware criminelen hun bedrijfsmodel tussen de mazen van de wet. Nauwelijks zicht of grip op te krijgen."

Onvoldoende middelen

Het ontbreekt burgemeesters vooral aan middelen om grip te houden, zo blijkt. Zeven op de tien deelnemers noemen de middelen waarover zij beschikken onvoldoende. Vooral in dorpen worden de problemen steeds groter, maar blijven het budget, de kennis en de mankracht beperkt.

Een burgemeester schrijft: "In een kleine gemeente is de ambtelijke capaciteit zeer beperkt. Inzet op ondermijning vergt ontzettend veel voorwerk. Die tijd ontbreekt. Er moet heel strikt worden gekozen waarop wordt ingezet. Dat is frustrerend. Ik zou veel meer willen doen."

Italiaans opsporingsapparaat

Veel burgemeesters hebben ook eigen ideeën om ondermijning te lijf te gaan. Zo oppert een aantal burgemeesters dat er een toegewijd drugsopsporingsapparaat moet komen "zoals in Italië" en dat die opsporing bewust zichtbaar is om criminelen af te schrikken. Bij die opsporing moet informatie ook makkelijker gedeeld kunnen worden tussen overheidsdiensten, schrijven burgemeesters. En moet er meer samenwerking komen binnen de provincie.

Verder moeten gebruikers op hun verantwoordelijkheid aangesproken worden, zeggen burgemeesters. Zij houden drugscriminaliteit in stand en moeten zich daar bewust van worden. Verder roepen burgemeesters om meer investeringen in de hele strafrechtketen, van het politiebureau tot aan het Openbaar Ministerie.

'Meer geld voor beveiliging burgemeesters'

Het Nederlandse Genootschap van Burgemeesters ondersteunt de oproep tot meer investeringen in de strafrechtketen. "Je kunt ondermijning niet alleen aanpakken met de bevoegdheden van een burgemeester", zegt een woordvoerder. Ook vindt het Genootschap dat ook bedrijven, scholen en bewoners betrokken moeten worden om te voorkomen dat jongeren de criminaliteit instappen.

Op de mate van bedreigingen reageert de beroepsvereniging geschokt. De vereniging rekent erop dat het kabinet extra geld beschikbaar stelt om woningen van burgemeesters te beveiligen. Het kabinet heeft miljoenen uitgetrokken om de weerbaarheid voor en veiligheid van politiek ambtsdragers te vergroten.