Brengt uitspraak tegen Desi Bouterse een verdeeld Suriname weer samen? 'Kan wel generaties lang gaan duren'

Woensdag hoort Desi Bouterse of hij in hoger beroep wordt veroordeeld voor zijn rol bij de Decembermoorden. Betekent dit het einde van het trauma voor de zo verdeelde Surinaamse samenleving? "De afronding van het proces is van groot belang."

In 1980 pleegde een groep militairen onder leiding van Desi Bouterse een staatsgreep in Suriname. 2 jaar later, op 8 december 1982, werden vijftien tegenstanders van het militaire regime gemarteld en doodgeschoten in Fort Zeelandia. Dat was 7 jaar nadat Suriname onafhankelijk werd van Nederland. Tot op de dag van vandaag is Suriname verdeeld door deze pijnlijke geschiedenis.

Punt achter de geschiedenis

Journalist Iwan Brave (60) is verbonden aan de Surinaamse krant De Ware Tijd en woonde van zijn 3de tot zijn 33ste in Nederland. Hij hoopt dat met het vonnis eindelijk een punt achter deze beladen geschiedenis gezet kan worden.

"De afronding van het proces is van groot belang voor de samenleving. Dat betekent het afsluiten van een tijdperk. Vanaf 2007 sleept dit proces al voort. Het is nu zaak om verder te gaan, richting eenheid." Toch denkt hij dat dat een proces van lange adem wordt: "Ik ben bang dat het generaties lang zal duren."

Invloed op huidige samenleving

Volgens Brave is de geschiedenis nog altijd heel actueel, omdat die direct invloed heeft op de huidige Surinaamse samenleving. "De oudere generatie heeft de Decembermoorden bewust meegemaakt. Het heeft hen verdeeld in een pro- en anti-Bouterse kamp."

Toch is dat niet altijd zichtbaar: "Mensen hebben hier hun mening over, maar in Suriname worden ze niet op een podium geplaatst. Wij hebben geen talkshows zoals in Nederland. Iedereen is voorzichtig en houdt zijn mening voor zich."

Zelfcensuur

Dat geldt niet alleen voor deze geschiedenis, maar ook voor veel andere zaken, legt Brave uit. "We leven in een kleine samenleving waarin we ons zelfcensuur opleggen, zelfs op hele simpele dingen."

"Het Surinaamse systeem van nepotisme, corruptie en politieke rancune is altijd zo geweest, ook vóór Bouterse. In een kleine gemeenschap houd je rekening met hoe je je gedraagt, want dat kan van invloed zijn, ook op je naasten."

'Je weet niet wat de consequenties zijn'

Surinamers leveren geen kritiek op hun politieke leiders of op de directeur van het bedrijf waar ze voor werken, vertelt Brave. Mensen zijn bang dat het tegen hen gebruikt kan worden.

Zelfs bij het aankaarten van medische missers of wantoestanden in het onderwijs zijn Surinamers uitermate voorzichtig en willen ze hun naam niet noemen: "Laat staan als het gaat om het politieke veld, waar ook sprake van geweld kan zijn. Mensen durven niet te zeggen dat Bouterse achter slot en grendel moet. Je weet niet wat de consequenties zijn. "

Gevolgen merkbaar

Ook bij mensen die na 1982 zijn geboren, zijn volgens Brave de gevolgen van de geschiedenis merkbaar. Al is dat vooral te merken aan het feit dat ze het er niet over hebben. "De zaak sleept nu al zo lang voort, voor die jongere generatie houdt het op. Ze zeggen: 'Er gebeurt niets, we hebben er weinig mee te maken, het land is verdeeld. Er komt nog geen oplossing, dus laat het gaan.'"

"Bovendien hebben ze er ook geen kennis over. Hun ouders spraken er niet over. En in de geschiedenisboeken worden er slechts een paar regeltjes aan besteed."

Eindelijk een mening vormen

Toen Bouterse tussen 2010 en 2020 president was van Suriname, liet hij volgens Brave zelfs geschiedenisboeken uit de roulatie halen. "Omdat er een foto in stond van iemand met een protestbord waarop stond 'Bouterse moordenaar'."

Het is tijd dat het verleden wél opgeschreven wordt, concludeert Brave. "Zodat de jongere generatie begrijpt waarom de politieke verhoudingen zijn zoals ze nu zijn. En ze dus eindelijk een mening kunnen vormen."

Door vonnis wakker geschud

Brave merkte wel dat er in 2019 iets veranderde bij de jongere generatie, bij de eerste veroordeling van Bouterse tot 20 jaar gevangenisstraf. "Ik sprak toen met de toenmalige voorzitter van het jeugdparlement, die waarde hechtte aan een uitspraak van een rechter. Hij dacht altijd dat het verhaal twee kanten had en vroeg zich steeds af wie nu de waarheid vertelde."

"Maar door die uitspraak voelde hij zich wakker geschud. Deze voorzitter staat symbool voor de jongeren. Ze beseffen door het vonnis dat het niet goed zit met meneer Bouterse."

'Veel kwaad bloed'

De grote vraag is wat Bouterse en zijn partij de NDP gaan doen nu de rechtszaak nadert, zegt Brave. "Er zal veel kwaad bloed gezet worden binnen de NDP als hun leider wordt opgepakt." Bij een massameeting afgelopen zaterdag had Bouterse twee mededelingen. Hij hield zijn toehoorders opnieuw voor dat het proces tegen hem een politiek proces is, maar riep ook op om kalm te blijven.

Op 8 december, de dag van de herdenking van de Decembermoorden, verspreidde hij een flyer met instructies over hoe mensen zich moeten gedragen op 20 december, de dag van de uitspraak. "Hij staat daar op in zijn legeruniform. Intimiderend, en zo weinig respectvol voor de gevoelens van de nabestaanden om dat op de dag van de herdenking van de Decembermoorden te doen", zegt Brave. Volgens hem past het typisch in de stijl van de NDP. "Tegelijkertijd zijn er allerlei mechanismen aan het werk gezet om onrust te creëren en mensen op te hitsen."

'Koloniale kaart spelen'

Brave houdt zijn hart vast en kijkt met spanning uit naar wat er op de dag van de uitspraak zal gebeuren. "Wat gaat de harde kern van NDP doen? Gaan zij de slechte economische situatie uitbuiten en de koloniale kaart spelen om het volk op te hitsen? Wordt Bouterse in de toespraken van zijn aanhangers als een martelaar neergezet, waardoor bij mensen het hoofd op hol slaat?"

Brave is er bang voor. Bouterse is volgens hem nog steeds populair, omdat hij zich verzette tegen het koloniale verleden en de oude politiek. "Hij ging niet op de schoot zitten van Nederland. Mensen werden vroeger door de oude politici vaak terzijde geschoven. Dat heeft kwaad bloed gezet. Mensen zijn soms niet eens zozeer voor Bouterse omdat ze voor Bouterse zijn, maar omdat ze tegen die oude politiek zijn."

Regering op scherp

De huidige regering van Suriname staat op scherp rondom de uitspraak, blijkt al uit een uitgelekt geheim document met een dreigingsanalyse en veiligheidsmaatregelen. "De regering geeft daarin aan dat zij verwacht dat er, net als op 17 februari dit jaar toen het parlement bestormd werd, onrust zal uitbreken." Op die dag werd in Paramaribo geprotesteerd tegen het beleid van de huidige regering van president Chan Santokhi. Hij werd beschuldigd van vriendjespolitiek en de demonstranten gaven hem de schuld van de heersende armoede, stijgende inflatie en hoge benzineprijzen.

"Er is angst bij de regering dat deze groep hun frustratie over de armoede, bij de veroordeling van Bouterse, aangrijpen om weer te gaan rellen. Terwijl de armoede het gevolg is van het desastreuze financieel beleid van Bouterse."

Harde maatregelen

"De huidige regering van Santokhi probeert dat nu met harde maatregelen op te ruimen. Niet altijd even succesvol, waardoor de gewone man en vrouw zeggen: 'Hé, het is allemaal veel erger geworden onder Santokhi'", licht Brave toe. "Bouterse is gebaat bij destabilisatie en zal het niet erg vinden als de boel in brand gaat. Hiermee probeert hij om zijn straf te ontlopen en uit de gevangenis te blijven."

Brave verwacht dat bij de uitspraak de veroordeling overeind blijft en dat tot gevangenneming wordt overgegaan. De grote vraag is wat Bouterse dan zal doen. "De advocaat van de nabestaanden heeft verschillende scenario's geschetst. Hij kan gaan onderduiken. Of hij wordt naar huis gebracht, met een enkelband. Of hij wordt meteen gevangengezet."

Minder steun voor Bouterse

Deze laatste optie is volgens Brave van cruciaal belang voor de toekomst van Suriname. "Zelfs als hij dan na 2 maanden onder voorwaarden weer zou worden vrijgelaten, is het belangrijkste dat hij meteen na de veroordeling is vastgezet."

"De boodschap moet zijn dat iedereen, wie je ook bent en hoe hoog je ook op de ladder staat, verantwoordelijkheid moet nemen voor zijn daden. En dat kan alleen met een veroordeling en gevangenschap." Brave verwacht niet dat er na de veroordeling veel steun voor Bouterse zal overblijven. "De meeste mensen zullen dan iets hebben van: 'Oké, we hebben je al die jaren gesteund, het was leuk, maar nu is het eindelijk einde verhaal.'"